2003 Sonrası Yeniden Yapılandırılan Irak Siyasetinde Sünni Arapların Konumu

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 28, 199 – 216, 30.06.2024

Sümeyra Ulus , Pınar Özden Cankara

https://doi.org/10.31455/asya.1440590

Öz

Since 1932, Iraq has been unable to successfully complete the process of nation-building. The country is therefore described as a failed-fragile state. The country’s various sub-identities have not been harmoniously integrated into the system. Sunni Arabs, Shia Arabs, Turkmen and Kurds could not be united under a common Iraqi identity, and Sunnis had a privileged position in the country’s politics during the Saddam Hussein era. In 2003, the US-led “Operation Freedom and Democracy” not only aimed to destroy Iraq’s weapons of mass destruction, but also opened the doors to political change in the country. The participation of Shia Arabs in the political arena was seen as necessary for the construction of a pluralist democracy. After the intervention, Iraqi Shiites were given political space, while Sunni Arabs were negatively affected. The hypothesis of this study is that Sunni Arabs experienced a loss of power in Iraqi politics after the 2003 intervention. The study concludes that, as a result, some Sunni Arabs began to make contact with radical Islamist organisations emerging in the region. Moreover, as Iraq tried to rebuild itself, political instability increased with the emergence of al-Qaeda and ISIS organisations in the country, and security problems were experienced in every election period. Today, 21 years after the intervention, Iraq has still not resolved its political problems. Since 2019, mass demonstrations have increased in the country and the people are once again against the regime.

Anahtar Kelimeler

Iraq, Sunni Groups, Shiites, Kurds, Intervention

Kaynakça

• Alabdullah, S. (2020). İran’ın, Irak ve Lübnan’daki Protestolara Yaklaşımı. Orta Doğu Analiz Dergisi, 11(91), 16-19.
• Al-Hammood, A. T. (2018). The Sunni Arab Intelligentsia in Iraq: State Nationhood Citizenship, Friedrich-Ebert-Stiftung Amman Office. https://library.fes.de/pdf-files/bueros/amman/14673.pdf adresinden 02.02.2024 tarihinde erişildi.
• Alkinani, Z. (2022). Iran’s Cautious Stance on Iraq’s Current Political Crisis. Arab Center Washington DC. https://arabcenterdc.org/resource/irans-cautious-stance-on-iraqs-current-political-crisis/ adresinden 24.03.2024 tarihinde erişildi.
• Al-Sadoon, W. (2020). Irak’taki Protestolar ve Olası Senaryolar. Orta Doğu Analiz Dergisi, 11(91), 20-23.
• Al-Tmimi, R. & Grisham, K. (2013). Elections as a Tool for Political Participation in Iraq. International Journal of Contemporary Iraqi Studies, 7(3), 233-249.
• Anadolu Ajansı. (2014). Irak’ta Seçim Sonuçları Açıklandı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/irak-ta-resmi-secim-sonuclari-aciklandi/158389 adresinden 21.03.2024 tarihinde erişildi.
• Aydın, M., Özcan, N. A. & Kaptanoğlu, N. (2007). Riskler ve Fırsatlar Kavşağında Irak'ın Geleceği ve Türkiye. Tepav.
• BBC Turkish. (2005). Sorular ve Cevaplar: Irak Seçimleri. https://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2005/12/051215_iraq_poll.shtml adresinden 18.02.2024 tarihinde erişildi.
• Bishai, S. (2023). Religious Freedom amid Iraq’s Political Crisis. United States Commission on International Religious Freedom, chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.uscirf.gov/sites/default/files/2023-01/2022%20Factsheet%20-%20Iraq%20Religious%20Freedom%20amid%20Political%20Crisis.pdf adresinden 18.02.2024 tarihinde erişildi.
• Bonesh, F. R (2021). Turkey’s Approach and İmportant Goals Toward Iraq. Al-Bayan Center for Planning and Studies https://www.bayancenter.org/en/2022/07/3391/ adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• Bremer, L. P. (2006). My Year in Iraq: The Struggle to Build a Future of Hope. New York: Simon & Schuster.
• Çalışkan, S. (2022). Irak’ta Yeni Hükûmet ve Sorunlar. Ortadoğu Araştırmalar Merkezi, https://orsam.org.tr/tr/irakta-yeni-hukmet-ve-sorunlar/ adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• Çetinsaya, G. & Özhan, T. (2009). İşgalin 6. Yılında Irak. Siyaset Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı Yayınları IV, Ankara.
• Çevik, A. (2011). Ortadoğu Denkleminde Irak, Türkiye ve ABD. Bengisu Yayınları.
• Duman, B. (2011). Arap Baharı’nın Irak’a Yansıması ve Irak’ın Olaylara Yaklaşımı. Ortadoğu Analiz Dergisi, Ortadoğu Araştırmalar Merkezi, 3(36), 23-33.
• Duman, B. (2014). Irak’ta 2014 Seçimleri IŞID Operasyonları ve Irak’ın Geleceği. Ortadoğu Araştırmalar Merkezi, Rapor No:190, Ankara.
• Duman, B. (2021). Irak Parlamento Seçimleri: Gelişmeler ve Muhtemel İç Siyasi Hesaplar. Orta Doğu Analiz Dergisi, Ortadoğu Araştırmalar Merkezi, 12(107), 18-21.
• Eichhorst, K. & Sinjen, S. (2005). Der Irak nach den Wahlen, Konrad-Adenauer-Stiftung. https://www.kas.de/de/analysen-und-argumente/detail/-/content/der-irak-nach-den-wahlen1 adresinden 01.02.2024 tarihinde erişildi.
• Exec Edge (2023). Analysis: Iran Interfering in Iraq’s Internal Affairs Seen in Ouster of Halbousi, https://executives-edge.com/analysis-iran-interfering-in-iraqs-internal-affairs-seen-in-ouster-of-halbousi/adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• Guckelsberger, F. (2019). Was Man Über den Irak Wissen Sollte. Fluter, https://www.fluter.de/hintergrund-zur-politischen-lage-im-irak adresinden 07.02.2024 tarihinde erişildi.
• Hamid, A. (2019. Irak ve İran'daki Dini Otoriteler Arasında Devam Eden Çatışma Din Kisvesi Altında Siyasi Bir Çatışma mı Yoksa Siyasi Görünümlü Dini Bir Çatışma mı? Independent Türkçe https://www.indyturk.com/node/98721/d%C3%BCnyadan-sesler/irak-ve-irandaki-dini-otoriteler-aras%C4%B1nda-devam-eden-%C3%A7at%C4%B1%C5%9Fma-din-kisvesi adresinden 24.03.2024 tarihinde erişildi.
• Hiltermann, J. R. (2006). Elections and Constitution Writing in Iraq, 2005, Middle East at the Crossroads. European Institute of the Mediterranean, https://www.iemed.org/publication/elections-and-constitution-writing-in-iraq-2005/ adresinden 14.02.2024 tarihinde erişildi. https://nationalinterest.org/feature/iran%E2%80%99s-approach-extreme-sunni-militants-11322 adresinden 24.03.2024 tarihinde erişildi.
• Hubben, C. & Anna, M. (2021). Irak: Die Vergangenheit Bleibt Präsent. Center for Security Studies (CSS) ETH Zürich. No: 289, 1-5.
• Institut für Islamfragen. (2020). Irak: Zunehmende Gewalt zwischen Sunniten und Schiiten. https://www.islaminstitut.de/2020/irak-zunehmende-gewalt-zwischen-sunniten-und-schiiten/ adresinden 09.02.2024 tarihinde erişildi.
• Iraq: Council of Representatives of Iraq. (2005). Elections in December 2005. http://archive.ipu.org/parline-e/reports/arc/2151bis_05.htm adresinden 10.02.2024 tarihinde erişildi.
• Iraq: Council of Representatives of Iraq. (2014). Elections in 2014, http://archive.ipu.org/parline-e/reports/arc/2151_14.htm adresinden 22.03.2024 tarihinde erişildi.
• İnat, K. (2006). Irak: 2005. Ortadoğu Yıllığı 2005, (Ed.) Kemal İnat ve Ali Balcı, Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kapiszewski, A. (2005). The Iraqi Elections and Their Consequences, Powersharing, a Key to the Country’s Political Future. European Union Institute for Security Studies, 13-24.
• Karaalp, H. (2022). Irak'ta Yeni Cumhurbaşkanı Seçimine Saatler Kala Kürt Anlaşmazlığı Sürüyor. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/irakta-yeni-cumhurbaskani-secimine-saatler-kala-kurt-anlasmazligi-suruyor/2709604 adresinden 09.02.2024 tarihinde erişildi.
• Lais, M. (2021). VfGH: Beachtlichkeit des Risikoprofils Arabischer Sunniten aus Ehemals vom IS Besetzten Gebieten im Irak. Blog Asyl, https://www.blogasyl.at/2021/12/vfgh-beachtlichkeit-des-risikoprofils-arabischer-sunniten-aus-ehemals-vom-is-besetzten-gebieten-im-irak/ adresinden 21.03.2024 tarihinde erişildi.
• Minority Rights. (2018). Iraq. https://minorityrights.org/country/iraq/, adresinden 16.02.2024 tarihinde erişildi.
• Omar, M. A (2017). Suudi Arabistan’ın Iraklı Sünnilere Karşı Tutumu. Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi. https://www.ankasam.org/suudi-arabistanin-irakli-sunnilere-karsi-tutumu/ adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• ORSAM. (2010). Irak’tan Irağa: 2003 Sonrası Irak’tan Komşu Ülkelere ve Türkiye’ye Yönelik Göçler, https://www.orsam.org.tr/tr/irak-tan-iraga-2003-sonrasi-irak-tan-komsu-ulkelere-ve-turkiye-ye-yonelik-gocler/ adresinden 21.03.2024 tarihinde erişildi.
• Özdağ, Ü. (2013). İkinci Çaldıran Savaşı Mı? Orta Doğu’da Sünni-Şii Gerilimi ve Ankara. 21. Yüzyıl Dergisi, 0(56), 5-10.
• Phillips, D. L. (2005). Power-sharing in Iraq. Council on Foreign Relations. New York, https://www.files.ethz.ch/isn/14813/2005-04_Iraq_CSR.pdf adresinden 02.02.2024 tarihinde erişildi.
• Rûdaw (2023). Irak’ta ‘Halbusi’ Krizi Derinleşiyor: 3 Bakan İstifa Etti, Sünniler İttifaktan Çekildi, https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/iraq/141120232 adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• Salihi, E. (2017). Irak: Devletin Çöküşü ve Çatışma Süreci. Kaknüs Yayınları.
• Sarı, İ. (2021). Iran’s New Iraq Policy After Saddam: From Sociological Dynamics to Political Realities. The Journal of Iranian Studies, 5(2), 427-454.
• Sindi, S. F. (2013). Irak'ta Şii-Sünni-Kürt Dengesi İran Lehine Değişirken Halk Bundan Yararlanmıyor. Independent Türkçe, https://www.indyturk.com/node/606511/d%C3%BCnyadan-sesler/irakta-%C5%9Fii-s%C3%BCnni-k%C3%BCrt-dengesi-i%CC%87ran-lehine-de%C4%9Fi%C5%9Firken-halk-bundan adresinden 09.02.2024 tarihinde erişildi.
• Slim, R. (2019). Iraq: A Conflict Over State Identity and Ownership, Middle East Institute Policy Paper. Washington.
• Steinberg, G. (2014). Der Islamische Staat im Irak und Syrien (ISIS). Bundeszentrale für politische Bildung, https://www.bpb.de/themen/islamismus/dossier-islamismus/190499/der-islamische-staat-im-irak-und-syrien-isis/ adresinden 07.02.2024 tarihinde erişildi.
• Steinberg, G. (2020). Schiiten und Sunniten -ein Politisch- Religiöser Konflikt der Gegenwart. Bundeszentrale für politische Bildung, https://www.bpb.de/themen/naher-mittlerer-osten/iran/303490/schiiten-und-sunniten-ein-politisch-religioeser-konflikt-der-gegenwart/ adresinden 03.02.2024 tarihinde erişildi.
• Su, A. (2018). After ISIS, Iraq Is Still Broken. Pulitzer Center, https://pulitzercenter.org/stories/after-isis-iraq-still-broken adresinden 21.03.2024 tarihinde erişildi.
• Şarku’l Avsat (2023). Irak, İran'ın “Körfez” İtirazını Görmezden Geldi. https://turkish.aawsat.com/home/article/4089886/irak-i%CC%87ran%C4%B1n-%E2%80%9Ck%C3%B6rfez%E2%80%9D-itiraz%C4%B1n%C4%B1-g%C3%B6rmezden-geldi adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• The European Institute for International Law and International Relation (2021). Iraqi elections 2021: A Wave of Change? https://www.eiir.eu/international-law/international-law-democracy/iraqi-elections-2021-a-wave-of-change/ adresinden 24.03.2024 tarihinde erişildi.
• Torlak, F. (2022). Ortadoğu'da Aşiret Siyaseti: Amerikan Müdahalesi Irak ve Aşiretler. Kopernik Yayınları.
• Türkiye Uluslararası İlişkiler Çalışmaları. (2011). Türkiye’nin Bağdat, Necef ve Erbil Üçgeninde Irak Politikası, https://www.tuicakademi.org/turkiyenin-bagdat-necef-ve-erbil-ucgeninde-irak-politikasi/ adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• Vatanka, A. (2014). Iran’s Approach to Extreme Sunni Militants. The National İnterest,
• Vellenzer, J. (2022). Unruheherd Irak: Was passiert nach dem Abzug der USA? Die Reserve, https://www.reservistenverband.de/magazin-die-reserve/unruheherd-irak-was-passiert-nach-dem-abzug-der-usa adresinden 09.02.2024 tarihinde erişildi.
• Y.a.y. (2020a). Arap Protestolarında İkinci Dalga. Orta Doğu Analiz Dergisi, Ortadoğu Araştırmalar Merkezi, 11(91), 4-7.
• Y.a.y. (2020b). Orta Doğu’da Sert Gücün Yükselişi. Orta Doğu Analiz Dergisi, Ortadoğu Araştırmalar Merkezi, 11(92), 4-7.
• Yılmaz, S (2012). Irak Dosyası. Kum Saati Yayın Dağıtım.
• Zine El Abidin, A. S. (2021). Irak Yönetimindeki Siyasal İstikrarsızlığın Anayasal Süreç Bağlamında Değerlendirilmesi. Ortadoğu Etütleri, 13(1), 91-118.

2003 Sonrası Yeniden Yapılandırılan Irak Siyasetinde Sünni Arapların Konumu

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 28, 199 – 216, 30.06.2024

Sümeyra Ulus , Pınar Özden Cankara

https://doi.org/10.31455/asya.1440590

Öz

Irak 1932’den beri ulus devlet inşa sürecini başarı ile tamamlayamamıştır. Ülke bu nedenle başarısız-kırılgan devlet olarak etiketlenmektedir. Ülkede bulunan farklı alt kimlikler uyum içerisinde sisteme entegre edilememiştir. Sünni Araplar, Şii Araplar, Türkmenler ve Kürtler ortak Irak kimliği altında toplanamamış, Saddam Hüseyin döneminde Sünniler ülke siyasetinde ayrıcalıklı konumda olmuştur. 2003 yılında ABD öncülüğünde gerçekleştirilen “Özgürlük ve Demokrasi Operasyonu” Irak’ta kitle imha silahlarını yok etmeyi hedeflememiş aynı zamanda ülkede siyasal bir dönüşümün kapılarını aralamıştır. Şii Arapların siyaset arenasına katılmaları çoğulcu demokrasinin inşası için gerekli görülmüştür. Müdahale sonrası Irak Şiilerine siyasal alan açılırken Sünni Araplar bu durumdan negatif etkilenmiştir. Bu çalışmanın hipotezi Sünni Arapların 2003 müdahalesi sonrası Irak siyasetinde güç kaybı yaşadıklarıdır. Çalışmada Sünni Arapların bazılarının bu nedenle bölgede ortaya çıkan radikal İslamcı örgütlerle temas kurmaya başladıkları sonucuna ulaşılmıştır. Üstelik Irak yeniden inşa edilmeye çabalanırken ülkede El Kaide ve IŞİD örgütlerinin de yeşermesiyle birlikte siyasal istikrarsızlık daha da artmış, her seçim dönemi güvenlik sorunu yaşanmıştır. Bugün müdahalenin üzerinden 21 yıl geçmiş olmasına rağmen Irak hala siyasal sorunlarını çözümleyememiştir. 2019 yılından beri ülkede kitlesel gösteriler artmış, bir kez daha halk rejim değişikliği taleplerini dile getirmiştir. Siyasal katılımın ve ekonomide gelir dağılımının adilane şekilde sağlanamayışı ülkedeki siyasal ve ekonomik istikrarsızlığı derinleştirmekte, güç kaybına uğrayan Irak siyasetine başta İran olmak üzere bölge ülkelerinin de çeşitli gruplar üzerinden karışmasına yol açmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Irak, Sünni Gruplar, Şiiler, Kürtler, Müdahale

Kaynakça

• Alabdullah, S. (2020). İran’ın, Irak ve Lübnan’daki Protestolara Yaklaşımı. Orta Doğu Analiz Dergisi, 11(91), 16-19.
• Al-Hammood, A. T. (2018). The Sunni Arab Intelligentsia in Iraq: State Nationhood Citizenship, Friedrich-Ebert-Stiftung Amman Office. https://library.fes.de/pdf-files/bueros/amman/14673.pdf adresinden 02.02.2024 tarihinde erişildi.
• Alkinani, Z. (2022). Iran’s Cautious Stance on Iraq’s Current Political Crisis. Arab Center Washington DC. https://arabcenterdc.org/resource/irans-cautious-stance-on-iraqs-current-political-crisis/ adresinden 24.03.2024 tarihinde erişildi.
• Al-Sadoon, W. (2020). Irak’taki Protestolar ve Olası Senaryolar. Orta Doğu Analiz Dergisi, 11(91), 20-23.
• Al-Tmimi, R. & Grisham, K. (2013). Elections as a Tool for Political Participation in Iraq. International Journal of Contemporary Iraqi Studies, 7(3), 233-249.
• Anadolu Ajansı. (2014). Irak’ta Seçim Sonuçları Açıklandı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/irak-ta-resmi-secim-sonuclari-aciklandi/158389 adresinden 21.03.2024 tarihinde erişildi.
• Aydın, M., Özcan, N. A. & Kaptanoğlu, N. (2007). Riskler ve Fırsatlar Kavşağında Irak'ın Geleceği ve Türkiye. Tepav.
• BBC Turkish. (2005). Sorular ve Cevaplar: Irak Seçimleri. https://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2005/12/051215_iraq_poll.shtml adresinden 18.02.2024 tarihinde erişildi.
• Bishai, S. (2023). Religious Freedom amid Iraq’s Political Crisis. United States Commission on International Religious Freedom, chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.uscirf.gov/sites/default/files/2023-01/2022%20Factsheet%20-%20Iraq%20Religious%20Freedom%20amid%20Political%20Crisis.pdf adresinden 18.02.2024 tarihinde erişildi.
• Bonesh, F. R (2021). Turkey’s Approach and İmportant Goals Toward Iraq. Al-Bayan Center for Planning and Studies https://www.bayancenter.org/en/2022/07/3391/ adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• Bremer, L. P. (2006). My Year in Iraq: The Struggle to Build a Future of Hope. New York: Simon & Schuster.
• Çalışkan, S. (2022). Irak’ta Yeni Hükûmet ve Sorunlar. Ortadoğu Araştırmalar Merkezi, https://orsam.org.tr/tr/irakta-yeni-hukmet-ve-sorunlar/ adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• Çetinsaya, G. & Özhan, T. (2009). İşgalin 6. Yılında Irak. Siyaset Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı Yayınları IV, Ankara.
• Çevik, A. (2011). Ortadoğu Denkleminde Irak, Türkiye ve ABD. Bengisu Yayınları.
• Duman, B. (2011). Arap Baharı’nın Irak’a Yansıması ve Irak’ın Olaylara Yaklaşımı. Ortadoğu Analiz Dergisi, Ortadoğu Araştırmalar Merkezi, 3(36), 23-33.
• Duman, B. (2014). Irak’ta 2014 Seçimleri IŞID Operasyonları ve Irak’ın Geleceği. Ortadoğu Araştırmalar Merkezi, Rapor No:190, Ankara.
• Duman, B. (2021). Irak Parlamento Seçimleri: Gelişmeler ve Muhtemel İç Siyasi Hesaplar. Orta Doğu Analiz Dergisi, Ortadoğu Araştırmalar Merkezi, 12(107), 18-21.
• Eichhorst, K. & Sinjen, S. (2005). Der Irak nach den Wahlen, Konrad-Adenauer-Stiftung. https://www.kas.de/de/analysen-und-argumente/detail/-/content/der-irak-nach-den-wahlen1 adresinden 01.02.2024 tarihinde erişildi.
• Exec Edge (2023). Analysis: Iran Interfering in Iraq’s Internal Affairs Seen in Ouster of Halbousi, https://executives-edge.com/analysis-iran-interfering-in-iraqs-internal-affairs-seen-in-ouster-of-halbousi/adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• Guckelsberger, F. (2019). Was Man Über den Irak Wissen Sollte. Fluter, https://www.fluter.de/hintergrund-zur-politischen-lage-im-irak adresinden 07.02.2024 tarihinde erişildi.
• Hamid, A. (2019. Irak ve İran'daki Dini Otoriteler Arasında Devam Eden Çatışma Din Kisvesi Altında Siyasi Bir Çatışma mı Yoksa Siyasi Görünümlü Dini Bir Çatışma mı? Independent Türkçe https://www.indyturk.com/node/98721/d%C3%BCnyadan-sesler/irak-ve-irandaki-dini-otoriteler-aras%C4%B1nda-devam-eden-%C3%A7at%C4%B1%C5%9Fma-din-kisvesi adresinden 24.03.2024 tarihinde erişildi.
• Hiltermann, J. R. (2006). Elections and Constitution Writing in Iraq, 2005, Middle East at the Crossroads. European Institute of the Mediterranean, https://www.iemed.org/publication/elections-and-constitution-writing-in-iraq-2005/ adresinden 14.02.2024 tarihinde erişildi. https://nationalinterest.org/feature/iran%E2%80%99s-approach-extreme-sunni-militants-11322 adresinden 24.03.2024 tarihinde erişildi.
• Hubben, C. & Anna, M. (2021). Irak: Die Vergangenheit Bleibt Präsent. Center for Security Studies (CSS) ETH Zürich. No: 289, 1-5.
• Institut für Islamfragen. (2020). Irak: Zunehmende Gewalt zwischen Sunniten und Schiiten. https://www.islaminstitut.de/2020/irak-zunehmende-gewalt-zwischen-sunniten-und-schiiten/ adresinden 09.02.2024 tarihinde erişildi.
• Iraq: Council of Representatives of Iraq. (2005). Elections in December 2005. http://archive.ipu.org/parline-e/reports/arc/2151bis_05.htm adresinden 10.02.2024 tarihinde erişildi.
• Iraq: Council of Representatives of Iraq. (2014). Elections in 2014, http://archive.ipu.org/parline-e/reports/arc/2151_14.htm adresinden 22.03.2024 tarihinde erişildi.
• İnat, K. (2006). Irak: 2005. Ortadoğu Yıllığı 2005, (Ed.) Kemal İnat ve Ali Balcı, Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kapiszewski, A. (2005). The Iraqi Elections and Their Consequences, Powersharing, a Key to the Country’s Political Future. European Union Institute for Security Studies, 13-24.
• Karaalp, H. (2022). Irak'ta Yeni Cumhurbaşkanı Seçimine Saatler Kala Kürt Anlaşmazlığı Sürüyor. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/irakta-yeni-cumhurbaskani-secimine-saatler-kala-kurt-anlasmazligi-suruyor/2709604 adresinden 09.02.2024 tarihinde erişildi.
• Lais, M. (2021). VfGH: Beachtlichkeit des Risikoprofils Arabischer Sunniten aus Ehemals vom IS Besetzten Gebieten im Irak. Blog Asyl, https://www.blogasyl.at/2021/12/vfgh-beachtlichkeit-des-risikoprofils-arabischer-sunniten-aus-ehemals-vom-is-besetzten-gebieten-im-irak/ adresinden 21.03.2024 tarihinde erişildi.
• Minority Rights. (2018). Iraq. https://minorityrights.org/country/iraq/, adresinden 16.02.2024 tarihinde erişildi.
• Omar, M. A (2017). Suudi Arabistan’ın Iraklı Sünnilere Karşı Tutumu. Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi. https://www.ankasam.org/suudi-arabistanin-irakli-sunnilere-karsi-tutumu/ adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• ORSAM. (2010). Irak’tan Irağa: 2003 Sonrası Irak’tan Komşu Ülkelere ve Türkiye’ye Yönelik Göçler, https://www.orsam.org.tr/tr/irak-tan-iraga-2003-sonrasi-irak-tan-komsu-ulkelere-ve-turkiye-ye-yonelik-gocler/ adresinden 21.03.2024 tarihinde erişildi.
• Özdağ, Ü. (2013). İkinci Çaldıran Savaşı Mı? Orta Doğu’da Sünni-Şii Gerilimi ve Ankara. 21. Yüzyıl Dergisi, 0(56), 5-10.
• Phillips, D. L. (2005). Power-sharing in Iraq. Council on Foreign Relations. New York, https://www.files.ethz.ch/isn/14813/2005-04_Iraq_CSR.pdf adresinden 02.02.2024 tarihinde erişildi.
• Rûdaw (2023). Irak’ta ‘Halbusi’ Krizi Derinleşiyor: 3 Bakan İstifa Etti, Sünniler İttifaktan Çekildi, https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/iraq/141120232 adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• Salihi, E. (2017). Irak: Devletin Çöküşü ve Çatışma Süreci. Kaknüs Yayınları.
• Sarı, İ. (2021). Iran’s New Iraq Policy After Saddam: From Sociological Dynamics to Political Realities. The Journal of Iranian Studies, 5(2), 427-454.
• Sindi, S. F. (2013). Irak'ta Şii-Sünni-Kürt Dengesi İran Lehine Değişirken Halk Bundan Yararlanmıyor. Independent Türkçe, https://www.indyturk.com/node/606511/d%C3%BCnyadan-sesler/irakta-%C5%9Fii-s%C3%BCnni-k%C3%BCrt-dengesi-i%CC%87ran-lehine-de%C4%9Fi%C5%9Firken-halk-bundan adresinden 09.02.2024 tarihinde erişildi.
• Slim, R. (2019). Iraq: A Conflict Over State Identity and Ownership, Middle East Institute Policy Paper. Washington.
• Steinberg, G. (2014). Der Islamische Staat im Irak und Syrien (ISIS). Bundeszentrale für politische Bildung, https://www.bpb.de/themen/islamismus/dossier-islamismus/190499/der-islamische-staat-im-irak-und-syrien-isis/ adresinden 07.02.2024 tarihinde erişildi.
• Steinberg, G. (2020). Schiiten und Sunniten -ein Politisch- Religiöser Konflikt der Gegenwart. Bundeszentrale für politische Bildung, https://www.bpb.de/themen/naher-mittlerer-osten/iran/303490/schiiten-und-sunniten-ein-politisch-religioeser-konflikt-der-gegenwart/ adresinden 03.02.2024 tarihinde erişildi.
• Su, A. (2018). After ISIS, Iraq Is Still Broken. Pulitzer Center, https://pulitzercenter.org/stories/after-isis-iraq-still-broken adresinden 21.03.2024 tarihinde erişildi.
• Şarku’l Avsat (2023). Irak, İran'ın “Körfez” İtirazını Görmezden Geldi. https://turkish.aawsat.com/home/article/4089886/irak-i%CC%87ran%C4%B1n-%E2%80%9Ck%C3%B6rfez%E2%80%9D-itiraz%C4%B1n%C4%B1-g%C3%B6rmezden-geldi adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• The European Institute for International Law and International Relation (2021). Iraqi elections 2021: A Wave of Change? https://www.eiir.eu/international-law/international-law-democracy/iraqi-elections-2021-a-wave-of-change/ adresinden 24.03.2024 tarihinde erişildi.
• Torlak, F. (2022). Ortadoğu'da Aşiret Siyaseti: Amerikan Müdahalesi Irak ve Aşiretler. Kopernik Yayınları.
• Türkiye Uluslararası İlişkiler Çalışmaları. (2011). Türkiye’nin Bağdat, Necef ve Erbil Üçgeninde Irak Politikası, https://www.tuicakademi.org/turkiyenin-bagdat-necef-ve-erbil-ucgeninde-irak-politikasi/ adresinden 19.03.2024 tarihinde erişildi.
• Vatanka, A. (2014). Iran’s Approach to Extreme Sunni Militants. The National İnterest,
• Vellenzer, J. (2022). Unruheherd Irak: Was passiert nach dem Abzug der USA? Die Reserve, https://www.reservistenverband.de/magazin-die-reserve/unruheherd-irak-was-passiert-nach-dem-abzug-der-usa adresinden 09.02.2024 tarihinde erişildi.
• Y.a.y. (2020a). Arap Protestolarında İkinci Dalga. Orta Doğu Analiz Dergisi, Ortadoğu Araştırmalar Merkezi, 11(91), 4-7.
• Y.a.y. (2020b). Orta Doğu’da Sert Gücün Yükselişi. Orta Doğu Analiz Dergisi, Ortadoğu Araştırmalar Merkezi, 11(92), 4-7.
• Yılmaz, S (2012). Irak Dosyası. Kum Saati Yayın Dağıtım.
• Zine El Abidin, A. S. (2021). Irak Yönetimindeki Siyasal İstikrarsızlığın Anayasal Süreç Bağlamında Değerlendirilmesi. Ortadoğu Etütleri, 13(1), 91-118.

Toplam 53 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Kaynak Göster

Download or read online: Click here