ABBAS b. FİRNÂS (عباس بن فرناس; Ebü’l-Kāsım Abbâs b. Firnâs b. Verdûs, ö. 274/887) Endülüslü astronom, filozof ve şair.
Müellif: Kasım Kırbıyık
Endülüs’ün Ronda bölgesindeki Tâkerunâ’nın (Takoronna) köylerinden birinde doğdu. Hayatı hakkında, Berberî asıllı âzatlı bir köle olduğu dışında fazla bilgi yoktur. Çok defa şair Abbas b. Nâsih (ö. 240/854) ile karıştırılır. Kurtuba’da büyüdü ve orada tahsil gördü. Daha gençliğinde felsefe, kimya, astronomi ve edebiyat alanında adını duyurdu. Yaptığı ilmî ve edebî çalışmalar sayesinde Kurtuba’da I. Hakem’in sarayına girdi ve II. Abdurrahman ile I. Muhammed dönemlerinde de mevkiini korudu.
Meraklı ve araştırıcı bir karaktere sahip olan Abbas b. Firnâs, uzayı temsil eden bir gök küresi kurdu ve sonraları Avrupa’da astronominin gelişmesinde tesiri olan Sindhind tablolarının çizimlerini yaptı. Bir ara uçmayı denediyse de yaptığı uçuş takımında kuyruk kısmı bulunmadığı için inişi çok sert oldu ve ölümden zor kurtuldu. Abbas b. Firnâs, bu deneme dolayısıyla havacılığın öncülerinden sayılmaktadır. Kuvarstan kristal yapmayı ve kristal kesimini batı İslâm âlemine tanıttı ve ayrıca kimya ile ilgilendi. I. Muhammed’e takdim etmek üzere, daha önce benzeri görülmemiş menkāne (mîkāte) adı verilen bir de saat imal etti. Yaptığı birçok keşifle ve Doğu ilimlerini Batı’da yayma çabalarıyla çağdaşlarının dikkatini çeken Abbas b. Firnâs’a I. Hakem, “Hakîmü’l-Endelüs” unvanını vermiştir.
Abbas b. Firnâs, Halîl b. Ahmed’in Kitâbü’l-ʿArûż’unu en iyi anlayan ve açıklayan ilk Endülüslüdür. Mûsiki ile de ilgilenmiştir. Kendisini çekemeyenler tarafından sihirbazlık ve zındıklıkla suçlandığı da rivayet edilmektedir. İbn Hayyân’ın el-Muḳtebes adlı kitabında örneklerini verdiği bazı şiirlerinin dışında hiçbir eseri günümüze ulaşmamıştır.
BİBLİYOGRAFYA
İbn Hayyân el-Kurtubî, el-Muḳtebes (nşr. Mahmûd Ali Mekkî), Beyrut 1393/1973, s. 282-287.
İbn Saîd el-Mağribî, el-Muġrib, I, 333.
Makkarî, Nefḥu’ṭ-ṭîb, III, 374-375.
Sezgin, GAS, II, 674-675; VI, 158.
Muhammed Abdullah İnân, Terâcimü İslâmiyye, Kahire 1390/1970, s. 266-271.
J. Vernet, “ʿAbbās b. Firnās”, DSB, I, 5.
E. Lévi-Provençal, “Abbās b. Firnās”, EI2 (İng.), I, 11.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 24 numaralı sayfada yer almıştır.