YENİCAMİ KÜTÜPHANESİ

III. Ahmed, Topkapı Sarayı içindeki kütüphanesinden başka bir de Yenicami’de Hatice Turhan Sultan’ın türbesi yanında bir kütüphane inşa ettirmiştir. Küçük Çelebizâde İsmâil Âsım Efendi, III. Ahmed’in daha önce Hatice Turhan Sultan Türbesi’ne bazı kitaplar vakfettiğini, fakat türbeye giriş çıkışın zor olmasından dolayı bu kitaplardan yeterince faydalanılamadığını görünce türbe girişinin sağ tarafında yeni bir kütüphane yaptırdığını nakleder (Târih, s. 250). III. Ahmed, Hatice Turhan Sultan Türbesi’ne vakfettiği kitaplarla ilgili hazırlattığı Muharrem 1116 (Mayıs 1704) tarihli vakfiyesinde bir kütüphane binası inşa ettirmeyi düşündüğünü ve bu türbeye kitaplarını geçici olarak koyduğunu belirtmiştir (İstanbul Şer‘iyye Sicilleri, Rumeli Sadareti, nr. 161, vr. 19^b). Kitaplarla ilgili 18 Safer 1116 (22 Haziran 1704) tarihli bir ruûs kaydından öğrenildiğine göre kütüphanede görevlendirilen dört hâfız-ı kütüb ve bir kâtib-i kütübün maaşları Hatice Turhan Sultan vakfının artan gelirlerinden ödenmekteydi (bk. BA, Dîvân-ı Hümâyun, Ruûs, nr. 1, s. 57).

III. Ahmed, Yenicami Külliyesi’nde yapmayı planladığı kütüphane binasını yirmi yıl sonra inşa ettirebilmiştir. Telhîsîzâde Mustafa Efendi Cerîde’sinde kütüphanenin inşasına başlama tarihini 2 Zilhicce 1136 (22 Ağustos 1724) olarak vermektedir (“2 Zilhicce 1136; bu esnada İstanbul Vâlide Türbesi kurbünde bed’ olundu müceddeden kitâbhâne binasına”, BA, KK, nr. 7500, s. 179). Kütüphanenin inşası 1137’de (1725) sona ermiştir (Çelebizâde Âsım, s. 251). III. Ahmed, kütüphanenin resmî açılışından önce 15 Receb 1137 (30 Mart 1725) tarihinde Hatice Turhan Sultan Türbesi’ne vakfettiği kitapların yeni yaptırdığı kütüphaneye naklini sağlamış ve bu kütüphaneye konulan kitapların bir katalogunu hazırlatmıştır (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 2742).

Yenicami Kütüphanesi’nin 1138’de (1725-26) düzenlenen vakfiyesine göre kütüphanede dört hâfız-ı kütüb, bir kâtib-i kütüb ve bir mücellit bulunmaktadır (Süleymaniye Ktp., Yenicami, nr. 1200, s. 22^a-b). Yine vakfiyede belirtildiğine göre hâfız-ı kütübler ancak rehin karşılığında ödünç kitap verebilecekler, kütüphanenin açık olduğu günlerde düzenli şekilde kütüphanede bulunacaklar, kitapları koruma ve temiz tutma konusunda gayret göstereceklerdir. Kâtib-i kütüb ise kütüphanedeki kitapların katalogunu hazırlayacak, ödünç verme de kâtib-i kütüb tarafından yerine getirilecektir. III. Ahmed vakfiyede ayrıca, vakfın nâzırının izni ve bilgisi dışında ödünç kitap verilmemesini, kâtib-i kütübün ödünç verilen kitapları hâfız-ı kütübün yanında defterine yazmasını istemiştir. Mücellit ise kitapları kütüphane içinde tamir edecektir. III. Ahmed kütüphaneye ayrıca bir bevvâb tayin etmemiş, bu görevi cami kayyımının günlük 5 akçe ücretle yapmasını istemiştir. Yenicami Kütüphanesi vakfiyesinde kitaplar dışarıya ödünç verilebildiğinden kütüphanenin haftada iki gün açılması yeterli görülmüştür.

Yenicami Kütüphanesi koleksiyonu cilt, tezhip ve yazı bakımından sanat değerine sahip birçok kitap ihtiva etmektedir. Koleksiyonda 1201 yazma ve 1 basma eser vardır. Kütüphanedeki kitaplar 1914’te Sultan Selim Camii’nde kurulan kütüphaneye, 1918 yılında Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmiştir. Bir ara Süleymaniye’den eski yerine götürülmüşse de 1928’de tekrar Süleymaniye Kütüphanesi’ne gönderilmiştir (Dener, s. 50-51). Kütüphanenin II. Abdülhamid döneminde bastırılmış bir katalogu mevcuttur (İstanbul 1300).

BİBLİYOGRAFYA

III. Ahmed’in Yeni Câmi Kütüphânesi Kataloğu, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 2742, 2743, 2745, 2746.

El Defteri, Yazma Bağışlar, nr. 2744.

Çelebizâde Âsım, Târih, İstanbul 1282, s. 250, 251.

Halit Dener, Süleymaniye Umumî Kütüphanesi, İstanbul 1957, s. 50-51.

İsmail E. Erünsal, Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri: Tarihî Gelişimi ve Organizasyonu, Ankara 2008, s. 201, 322, 325, 372, 404, 410, 414, 417, 451, 478.

Doğan Kuban, “Yeni Cami Külliyesi”, DBİst.A, VII, 465-467.

[Belgeler madde içinde gösterildiğinden bibliyografyada ayrıca tekrarlanmamıştır].