YÛSUF ÇELEBİ, Niznâm

İstanbul’da doğdu ve orada yaşadı. Kaynaklarda kendisi hakkında fazla bilgi bulunmamakta, hayatının bir kısmını köle olarak geçirdiği bilinmektedir. Bu sırada dönemin üstatlarından mûsiki eğitimi almasının yanı sıra dinî ve edebî ilimlerde de kendini yetiştirdi. Daha sonra efendisi tarafından âzat edilince hıfzını tamamladı, bilhassa güzel sesiyle tanınmaya başladı. Şöhretinin en parlak dönemi II. Mustafa ile (1695-1703) III. Ahmed (1703-1730) zamanına rastlar. Sultan Selim Camii’nde na‘than olarak görev yaptı. Bu sebeple el yazması güfte mecmualarında kendisinden Na‘than Yûsuf, Sultan Selim na‘thanı, Hâfız Yûsuf isimleriyle de söz edilmektedir. Günümüzde bazı eserlerde kendisi için Tîznâm Yûsuf denilmesinin sebebi anlaşılamamaktadır. Yûsuf Çelebi icrası ve besteleriyle de dönemin mûsikişinasları arasında yer aldı. Ebûishakzâde Esad Efendi Atrabü’l-âsâr’da onun beste, semâi ve şarkı formlarında elli civarında eser bestelediğini kaydederken dinî formlarındaki bestelerinden söz etmemiştir. İlim adamı, hattat ve şair Abdülbâki Ârif’in güftesi üzerine bestelediği mi‘râciyye onun bestekârlıktaki seviyesinin önemli bir göstergesidir. Günümüze notaları ulaşmayan bu eser Şeyh Nâyî Osman Dede’nin mi‘râciyyesi yanında unutulmuş olmalıdır. Yılmaz Öztuna Türk Musikisi Ansiklopedik Sözlüğü’nde (II, 505) bestekârın zamanımıza ulaşan bir beste, bir semâi, bir na‘t, üç tevşîh, bir durak ve iki ilâhiden oluşan dokuz eserinin listesini, Sadettin Nüzhet Ergun ise Türk Musikisi Antolojisi’nde (I, 272-279) on sekiz adet dinî bestesinin güftesini vermiştir. Bunlar arasında sözleri divan şairi Yahyâ Nazîm’e ait; “Âfitâb-ı subh-i mâ evhâ habîb-i kibriyâ” mısraıyla başlayan rast makamındaki na‘tı ile sözleri Gafûrî’ye ait, “Tahtgâh etti vücûdum şehrini sultân-ı aşk” mısraıyla başlayan eviç makamındaki durağı dinî mûsikinin seçkin eserleri arasındadır.

BİBLİYOGRAFYA

Ebûishakzâde Esad Efendi, Atrabü’l-âsâr, İÜ Ktp., TY, nr. 6204, vr. 37^a-b.

Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin, Mecmûa-i İlâhiyyât, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3397, vr. 2^b, 7^b, 8^b, 61^a, 86^b, 106^b, 107^a, 117^a.

Suphi Ezgi, Nazarî-Amelî Türk Musikisi, İstanbul 1935-40, II, 56-57, 63, 161-162; IV, 78-79.

a.mlf., Türk Musikisi Klasiklerinden Temcit-Na’t-Salât-Durak, İstanbul 1945, s. 25-26, 38-39.

Sadettin Nüzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, İstanbul 1942-43, I, 125, 141, 272-279; II, 468.

Yılmaz Öztuna, Türk Musikisi Ansiklopedik Sözlüğü, Ankara 2006, II, 505.