NÛH b. MUSTAFA

Amasya’da doğdu. Rûmî, Konevî ve Mısrî nisbeleriyle anılmaktadır. Muhammed el-Hicâzî’den hadis, Abdülkerîm es-Sûsî’den fıkıh okudu. Hasan b. Ali el-Halvetî vasıtasıyla Halvetî tarikatına intisap etti. Konya’da bir müddet müftülük yaptıktan sonra Amasyalı Ömer Paşa’nın Mısır valiliğine tayini üzerine onunla birlikte Mısır’a gitti. 22 Zilkade 1070’te (30 Temmuz 1660) Kahire’de vefat etti.

Eserleri. A) Fıkıh. Netâʾicü’n-naẓar fî ḥavâşi’d-Dürer (İstanbul 1314); ʿUmdetü’r-râġıbîn fî maʿrifeti aḥkâmi ʿimâdi’d-dîn (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/7, 1142/3); el-Kelâmü’l-mesûḳ li-beyâni mesâʾili’l-mesbûḳ (Süleymaniye Ktp., Beşir Ağa, nr. 652/4; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/11, 1142/17); Fetḥu’l-celîl ʿalâ ʿabdihi’ẕ-ẕelîl fî beyâni mâ verede fi’l-istiḫlâf fi’l-cumʿati mine’l-eḳāvîl. Cuma için tayin edilmiş hatibin sultan veya nâibinden izin almadan yerine bir başkasını bırakıp bırakamayacağı konusuna dairdir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 833/3; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/6); el-Lümʿa fî âḫiri ẓuhri’l-cumʿa (Süleymaniye Ktp., Beşir Ağa, nr. 652/5; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/5); el-İḳtidâ bi’ş-Şâfiʿî ve ʿademi cevâzih (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1142); Eşrefü’l-mesâlik fi’l-menâsik (Süleymaniye Ktp., Süleymaniye, nr. 386/1; Ayasofya, nr. 4786/1); es-Seyfü’l-mücezzem li-ḳıtâli men heteke ḥurmete’l-ḥaremi’l-muḥarrem (1041 yılı Ramazanının son on gününde, [10-20 Nisan 1632]) bir grup isyancının Mekke’de Harem’e girip buranın saygınlığıyla bağdaşmayan fiiller işlemesi yüzünden yöneticilerin bunlara uygulanacak hükümleri sorması üzerine pek çok âlim gibi Nûh b. Mustafa’nın da kaleme aldığı bir risâledir (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/3).

B) Kelâm. Tercüme-i Milel ve’n-nihal (Kahire 1263; İstanbul 1279; asıl metinle tercüme arasında yer yer farklılıklar bulunmaktadır); el-Fevâʾidü’l-mühimme fî beyâni iştirâti’t-teberrî fî İslâmi ehli’ẕ-ẕimme (Kelime-i şehâdet getiren bir hıristiyanın Müslümanlığına hükmedilmesi konusunda ortaya çıkan problemlerle ilgili sorulara cevap mahiyetinde kaleme alınmıştır; Süleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa, nr. 565; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/1, 1142/11); Zübdetü’l-kelâm fîmâ yaḥtâcu ileyhi’l-ḫâṣ ve’l-ʿâm fi’l-ʿaḳāʾid (Kayseri Râşid Efendi Ktp., nr. 1427; Nuruosmaniye Ktp., nr. 2150); Risâle fî elfâẓi’l-küfr (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1190; Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 115/2); Mürşidü’l-hüdâ fî ḥaḳḳı ebeveyni’r-resûl (Nuruosmaniye Ktp., nr. 1210; Süleymaniye Ktp., Hâlet Efendi, nr. 303).

C) Diğer Eserleri. Mevlidü’l-Muṣṭafâ ve mevâlidü’l-ḫulefâ (nşr. Habîb Muhammed b. Sadak Muhammed İbrâhim, Bombay 1296/1878); Risâle fi’l-farḳ beyne’l-ḥadîs̱i’l-ḳudsî ve’l-Ḳurʾân ve’l-ḥadîs̱i’n-nebevî (Hayati Yılmaz tarafından yayımlanmıştır [bk. bibl.]); el-Ḳavlü’d-dâl ʿalâ ḥayâti’l-Ḫaḍır ve vücûdi’l-abdâl (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1446/13; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/2, 1147/15); ed-Dürrü’l-munaẓẓam fî menâḳıbi’l-İmâmi’l-Aʿẓam (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/4, 1142/7); Risâle fî cevâzi taʿmîri’l-Kâʿbe (Süleymaniye Ktp., Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 646/3); Şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġīr (Nuruosmaniye Ktp., nr. 947; Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 315). 1000 (1592) yılı başlarında Türkçe olarak kaleme alınan Bostân-ı Kudsî ve Gülistân-ı Ünsî adlı bir eser Nûh b. Mustafa’ya nisbet edilmişse de Bursalı Mehmed Tâhir bu kitabın aynı adı taşıyan başka bir müellife ait olduğunu belirtmektedir (Osmanlı Müellifleri, II, 44).

BİBLİYOGRAFYA
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 253; II, 1199, 1302, 1821; Osmanlı Müellifleri, II, 44; Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 498; Îżâḥu’l-meknûn, I, 87, 451; II, 110, 207, 375, 411, 467, 468, 500; Brockelmann, GAL, II, 314, 407; Suppl., II, 432; Ziriklî, el-Aʿlâm, VIII, 51; Hayati Yılmaz, “Nuh b. Mustafa el-Konevî’nin er-Risâle fi’l-fark beyne’l-hadîsi’l-kudsî ve’l-Kur’ân ve’l-hadîsi’n-nebevî Adlı Risâlesi”, Hadis Tetkikleri Dergisi, I/1, İstanbul 2003, s. 167-178; Muʿcemü’l-maḫṭûṭâti’l-mevcûde fî mektebâti İstânbûl ve Ânâṭûlî (haz. Ali Rıza Karabulut), [baskı yeri ve tarihi yok], III, 1625-1627.