Ebû Abdillâh (Ebû Abdirrahmân) Muhammed b. Dervîş b. Muhammed el-Hût el-Beyrûtî el-Alevî (ö. 1276/1860) Muhaddis, Şâfiî fakihi.
Müellif: Abdülkadir Şenel
1209’da (1794) Beyrut’ta doğdu. Hz. Ali’nin soyundandır. Kur’an’ı ezberledikten sonra Muhammed el-Müseyyerî el-İskenderânî’den usûlü’d-dîn okuyarak başladığı öğrenimini sürdürmek için 1228’de (1813) Şam’a gitti ve özellikle Abdurrahman et-Tîbî, Muhammed Emîn İbn Âbidîn ve Abdurrahman b. Muhammed el-Küzberî’den istifade etti. Temel İslâmî ilimler yanında felsefe, mantık, şiir ve edebiyat alanındaki eserleri okudu. 1231’de (1816) Beyrut’a döndü. 1236 (1821) yılına kadar Kitap ve Sünnet’le ilgili ilimlerle uğraştı. Bu arada el-Câmiu’l-Ömeriyyü’l-kebîr’de ders okuttu, bir taraftan da vaaz ve irşadla meşgul oldu. Değişik meslek gruplarından insanların bu derslere devam etmesini sağlamak için özel gayret sarfetti. En tanınmış talebesi, daha sonra Beyrut müftülüğü görevinde bulunan Abdülbâsıt el-Fâhûrî’dir. Ayrıca Ebü’l-Hasan Kāsım b. Muhammed el-Kestî, Ömer Hâlid ile oğulları Abdurrahman ve Muhammed de kendisinden faydalandı. Sünnete bağlı bir âlim ve zâhid olan, ayrıca şiirle de uğraşan Muhammed el-Hût tasavvufa yönelmiş ve geçimini temin edecek kadar ticaretle uğraşmıştır. Muhammed el-Hût 8 Zilhicce 1276’da (27 Haziran 1860) Beyrut’ta vefat etti ve Bâşûre Kabristanı’na defnedildi.
Eserleri. 1. ed-Dürretü’l-vażʿiyye fî tevḥîdi rabbi’l-beriyye. Akaide dair olup Muhammed Misbâh el-Hût tarafından neşredilmiştir (Beyrut, ts.). 2. er-Risâletü’r-râʾiḳa. Halku’l-ef‘âl hakkında filozoflar, Mu‘tezile kelâmcıları ve Ehl-i sünnet âlimlerinin görüşlerinin ele alındığı bir risâledir. 3. el-ʿAḳīdetü’l-fâʾiḳa. Müellifin talebesi Abdülbâsıt el-Fâhûrî’ye imlâ ettiği küçük bir risâledir (Mahmûd Selîm el-Hût, s. 139; ed-Dürretü’l-vażʿiyye ile birlikte basılan son iki risâle, Kemâl Yûsuf el-Hût tarafından yine aynı eserle birlikte Resâʾil fî beyâni ʿaḳāʾidi Ehli’s-sünne ve’l-cemâʿa adıyla yeniden yayımlanmıştır [Beyrut 1403/1983, 1404/1984]). 4. Esne’l-meṭâlib fî eḥâdîs̱ muḫtelifeti’l-merâtib. Halk arasında hadis diye bilinen meşhur sözlerin sıhhat derecesini tesbit amacıyla kaleme alınan ve 1784 rivayet ihtiva eden eser 1265’te (1849) tamamlanmıştır. Müellifin oğlu Abdurrahman’ın alfabetik sıraya koyduğu bu çalışma Beyrut (1319) ve Kahire’de (1346) basılmış, daha sonra Halîl el-Meys tarafından neşredilmiştir (Beyrut 1403/1983). Ancak bu son baskı hatalarla doludur (örnekler için bk. a.g.e., s. 141-144). Kemâl Yûsuf el-Hût’un el-Eḥâdîs̱ü’l-müşkile fi’r-rütbe adıyla yayımladığı eser de bu kitaptır (Beyrut 1403/1983). 5. Ḥüsnü’l-es̱er fîmâ fîhi ḍaʿf ve’ḫtilâf min ḥadîs̱ ve ḫaber ve es̱er. Gazzâlî’nin Şâfiî fıkhına dair el-Vecîz’ine Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî’nin yazdığı Fetḥu’l-ʿazîz (eş-Şerḥu’l-kebîr) adlı şerhteki hadislerin tahrîcini yapmak üzere İbnü’l-Mülakkın’ın kaleme aldığı el-Bedrü’l-münîr fî taḫrîci eḥâdîs̱i’ş-Şerḥi’l-kebîr’i özetlemek ve bazı yerlerdeki zaaflarla ihtilâflara işaret etmek amacıyla telif edildiği belirtilen eser (Muhammed el-Hût, Muḫtaṣar, s. 17) fıkıh bablarına göre düzenlenmiştir. Müellifin bir ad vermediği anlaşılan kitabı Muhammed Tevfîk Hâlid Ḥüsnü’l-es̱er başlığıyla neşretmiş (Beyrut 1353/1934), daha sonra bu neşrin eksik ve yanlışlarla dolu olduğunu söyleyen Kemâl Yûsuf el-Hût eseri Muḫtaṣaru Bedri’l-münîr adıyla yeniden yayımlamıştır (Beyrut 1407/1987). 6. Risâle fî ḥisâbi’l-kes̱r maʿa’ṣ-ṣaḥîḥ. Ferâizle ilgili olup Kemâl Yûsuf el-Hût tarafından Rahbî’nin er-Rahbiyye’sine Bedreddin el-Mardînî’nin yazdığı şerhle birlikte neşredilmiştir (Beyrut 1409/1989, 2. bs.).
Muhammed el-Hût’un kaynaklarda adı geçen diğer eserlerinden bazıları şunlardır: Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi İbn Ḥacer li’l-Erbaʿîne’n-Neveviyye, Kitâb fî Ẕikri esmâʾi’r-ricâli’ḍ-ḍuʿafâʾ ve’l-metrûkîn, Kitâb fî Beyâni’ż-żaʿîf min eḥâdîs̱i’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġīr, Kitâb fî Esmâʾi ricâli’l-Buḫârî, el-Vażżâʿûn ve mâ vażaʿû (diğer eserleri ve nüshaları için bk. Mahmûd Selîm el-Hût, s. 150-161). Mahmûd Selîm el-Hût, Muhammed el-Hût’a dair geniş bir çalışma yapmıştır (bk. bibl.).
BİBLİYOGRAFYA
Muhammed el-Hût, el-Eḥâdîs̱ü’l-müşkile fi’r-rütbe (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1403/1983, Kāsım Ebü’l-Hasan el-Küstî’nin yazdığı biyografi, s. 7-8; a.mlf., Resâʾil fî beyâni ʿaḳāʾidi Ehli’s-sünne ve’l-cemâʿa (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1404/1984, s. 24, 70, ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 8-19; a.mlf., Muḫtaṣaru Bedri’l-münîr (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1407/1987, s. 17, ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 5-12; Tâhâ el-Velî, Beyrût fi’t-târîḫ ve’l-ḥaḍâre ve’l-ʿumrân, Beyrut 1993, s. 287-288; Ömer Abdüsselâm Tedmürî, Mevsûʿatü ʿulemâʾi’l-müslimîn fî târîḫi Lübnân el-İslâmî: Ricâlü’l-ḥadîs̱ ve’l-ʿulûmi’l-insâniyye, Beyrut 1414/1993, IV, 143-151; Mahmûd Selîm el-Hût, Şeyḫu Beyrût el-ʿallâme el-imâm Muḥammed el-Ḥût, Beyrut 1994.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2005 yılında İstanbul’da basılan 30. cildinde, 541-542 numaralı sayfalarda yer almıştır.