Hellmut Ritter’in çabalarıyla gayri resmî olarak 1938’de Şarkiyat Enstitüsü adıyla kurulmuş, 1981 tarihli Yüksek Öğretim Kanunu’ndan sonra adı Şarkiyat Araştırma Merkezi olarak değiştirilmiştir. Kuruluşta ve daha sonraki aşamalarda Ritter’e daha öğrenciyken kendisine yardımcı seçtiği Ahmet Ateş yardım etmiştir. Kuruluşun çalışma alanları genellikle Arap ve Fars filolojilerinin, Urdu dili ve edebiyatının klasik ve modern dönemleriyle ilgili araştırmalar yapılması, Arapça ve Farsça kaynaklardaki Türk tarihi ve kültürüne ait malzemenin derlenip incelenmesidir. Kurum Arapça, Farsça ve Türkçe el yazmalarının bulunduğu Türkiye kütüphanelerinde yapılan araştırmalarla buralarda mevcut kaynak ve belgelerin tesbiti ve tanıtılmasına, ayrıca Doğu ve Batı ülkelerinde gerçekleştirilen araştırmaları takibe, diğer ilmî kuruluşlarla iş birliği yapmaya çalışır. Bunların yanı sıra eğitici faaliyetleri de vardır. Nitekim yazma eserleri barındıran İstanbul kütüphanelerindeki memurların meslekî bilgilerini arttırmak için kurslar açılmış, şarkiyatla ilgili konferanslar, yazma eserlerin özellikleri ve tenkitli metin neşri hakkında seminerler düzenlenmiştir. Özellikle Nihad M. Çetin’in verdiği, araştırmalarda temel bilgiler ve usul dersi çeşitli bölüm asistanları ve öğretim üyeleri tarafından ilgiyle takip edilmiştir.
Şarkiyat Enstitüsü’nün faaliyetlerini 1949 yılına kadar Hellmut Ritter, 1949-1953 arasında Mükrimin Halil Yinanç yürütmüş, faaliyetlerine ve neşriyatına rağmen 1961 yılına kadar gayri resmî bir kurum halinde kalmıştır. Ahmet Ateş’in gayretleriyle 1962’de hükmî ve hukukî hüviyetine kavuşmuş, Ahmet Ateş ölüm tarihi olan 20 Ekim 1966 tarihine kadar buranın müdürlüğünü yapmıştır. Daha sonra Nihad M. Çetin (1971-1990), Nazif Hoca (1991-1995) ve Ahmet Suphi Furat’ın (1995-2007) sürdürdüğü bu görevi 2008’de A. Yaşar Koçak üstlenmiştir. 1947’de yine Ritter tarafından merkezi İstanbul’da olmak üzere M. Fuad Köprülü, A. Adnan Adıvar, Reşit Rahmeti Arat, Ahmet Ateş, J. K. Birge, W. C. Edvars ve L. Thomas gibi bilim adamlarınca oluşturulan milletlerarası Şark Tedkikleri Cemiyeti adlı ayrı bir kurum bulunmaktadır.
7000 civarında matbu esere sahip bir kütüphanesi de bulunan Şarkiyat Araştırma Merkezi’nin en önemli faaliyeti 1956-2008 yılları arasında düzensiz biçimde on sayı çıkarılan Şarkiyat Mecmuası’nın yayımlanmasıdır. Derginin ilk yedi sayısı 1956-1972 yıllarında neşredilmiş, sekizinci sayı ancak 1998’de çıkarılabilmiştir. Genel olarak makaleler yanında “Kitabiyat”, “Kitaplar Arasında”, “Haberler” gibi bölümlere de yer verilen derginin birinci sayısında M. Tancî’nin hazırladığı, Ca‘fer b. Muhammed b. Ca‘fer et-Tayâlisî’nin Kitâb al-Mukātara ʿinda’l-mudāḳara’sı ilâve şeklinde verilmiştir. Beşinci sayı (1964) doğumunun 70. yılı dolayısıyla Hellmut Ritter’e, yedinci sayı (1972) ölümü üzerine Ahmet Ateş’e, sekizinci sayı (1998) yine ölümü dolayısıyla Nihad M. Çetin’e ithaf edilmiştir. Dergide Herbert W. Duda, Ahmet Ateş, Osman Ergin, Sir Steven Runciman, Faruk K. Timurtaş, Nihat Keklik, Félix Tauer, H. Nihal Atsız, Ramazan Şeşen, Ahmet Caferoğlu, Abdülbaki Gölpınarlı, Ahmet Suphi Furat, Mehmet Kanar, Nihad M. Çetin, Marius Conard, M. Minova, Tahsin Yazıcı, Albert Dietrich, Hilmi Ziya Ülken, M. Mole, Nazif Hoca, Semavi Eyice, Orhan Bilgin, Angelika Hartmann, A. Naci Tokmak ve diğer birçok araştırmacının çalışmaları yer almaktadır.
BİBLİYOGRAFYA
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Doğu Dilleri Bölümü 1987-88 Yıllığı, s. 7-8; Edebiyat Fakültesi 1992-1993 Ders Yılı Öğrenci Kılavuzu, İstanbul 1992, s. 27-28, 43-44; Ahmed Ateş, “Hellmut Ritter”, ŞM, sy. 5 (1964), s. 1-14; Nihad M. Çetin, “Ahmed Ateş, Hayatı ve Eserleri”, a.e., sy. 7 (1972), s. 1-24; Hüseyin Yazıcı, “Şarkiyat Mecmuası”, Nüsha, sy. 4, Ankara 2002, s. 7-15.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 38. cildinde, 362 numaralı sayfada yer almıştır.