SEÂLİBÎ, Hüseyin b. Muhammed

Hayatı hakkında kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Afganistan’ın Gûr bölgesindeki Mergan’a nisbetle Merganî nisbesiyle de bilinir. Bazı eserlerde Mar‘aşî nisbesiyle kaydedilmekteyse de (Keşfü’ẓ-ẓunûn, IV, 319; Ziriklî, II, 277; Kehhâle, IV, 50, 58) bunun yanlış olduğu anlaşılmaktadır.

Seâlibî, umumi tarih mahiyetindeki dört ciltlik Ġurerü’s-siyer (Târîḫu Ġureri’s-siyer, el-Ġurer fî siyeri’l-mülûk ve aḫbârihim) adlı eserini Gazneli Mahmud’un kardeşi Horasan Valisi Nasr b. Sebük Tegin’in isteği üzerine kaleme almış ve ona ithaf etmiştir. Eserin ilk cildinde Hz. Âdem’den başlayarak Yezdicerd b. Behrâm’ın ölümüne, II. cildinde Yezdicerd b. Behrâm’ın ölümünden müslümanlar tarafından fethine kadar İran tarihi ele alınmış, bu arada yahudiler, İslâm’dan önce Araplar, Yemen, Suriye ve Irak hükümdarları, Roma ve Bizans tarihi, Hint, Çin ve Türk inanç ve âdetleriyle İslâm’ın doğuşundan bahsedilmiştir. III ve IV. ciltlerde Hulefâ-yi Râşidîn, Emevîler, Abbâsîler, Tâhirîler, Sâmânîler, Hamdânîler, Büveyhîler ve Gazneli Mahmûd’a kadar Gazneliler tarihine yer verilmiştir.

Ġurerü’s-siyer’in Yetîmetü’d-dehr müellifi Ebû Mansûr es-Seâlibî’ye ait olduğuna dair görüşler de vardır. Ġurerü’s-siyer’i neşreden H. Zotenberg eserin Ebû Mansûr es-Seâlibî tarafından telif edildiğini, Hüseyin b. Muhammed es-Seâlibî’nin VI. (XII.) yüzyıl sonlarında yaşadığını, Gurlu Hükümdarı Gıyâseddin’in kumandanlarından olduğunu ve eserin ona izâfe edilmesinin bu nüshaya sahip olmasından kaynaklanmış olabileceğini ileri sürmüştür. Franz Rosenthal, G. Gabrieli (bk. EI² [İng.], X, 425-426) ve Şâkir Mustafa da aynı görüştedir (et-Târîḫu’l-ʿArabî, II, 382). Bununla birlikte Ebû Mansûr es-Seâlibî’nin eserlerini zikreden kaynaklarda Ġurerü’s-siyer’e yer verilmediği görülmektedir (Safedî, XIX, 195-197; ayrıca bk. Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 625). Ebû Mansûr es-Seâlibî’nin edebî yönü hakkında bir eser yazan Muhammed Abdullah el-Câdir bu hususu belirtmekle birlikte eseri ona izâfe eden araştırmacıların görüşlerine katılmaktadır (es̱-S̱eʿâlibî, s. 91, 93).

Ġurerü’s-siyer’in ilk iki cildi ile İslâm döneminin 75-158 (694-775) yıllarını ihtiva eden kısmı günümüze ulaşmış olup 597 (1201) tarihli bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Damad İbrâhim Paşa, nr. 916). Eserin Paris Bibliothèque Nationale (nr. 1488, 5053) ve Oxford Bodleian Library’de de (Brockelmann, GAL, I, 342; İA, X, 266) nüshaları bulunmaktadır. Ġurerü’s-siyer’in İran tarihini konu edinen ilk iki cildi H. Zotenberg tarafından bir giriş ve Fransızca tercümesiyle birlikte yayımlanmış (Histoire des rois des Perse, Paris 1900), eser bu neşir esas alınarak İran’da yeniden basılmıştır (Tahran 1963). Kitabın mevcut kısmının tamamı Hidâyet Mahmûd tarafından Farsça’ya çevrilmiştir (Şâhnâme-i S̱eʿâlibî, Tahran 1369 hş.). Ġurerü’s-siyer üzerinde yapılan araştırmalarda müellifin, Firdevsî’nin aynı dönemlerde kaleme aldığı Şâhnâme’sinde istifade ettiği kaynaklardan ve özellikle Ḫudâynâme’den büyük ölçüde yararlandığı tesbit edilmiştir (bk. Şâkir Mustafa, II, 383; İA, X, 266; EI² [İng.], X, 425).

BİBLİYOGRAFYA
Safedî, el-Vâfî, XIX, 195-197; Flügel, Keşfü’ẓ-ẓunûn İndeks, IV, 319; Brockelmann, GAL, I, 342; Suppl., I, 581-582; a.mlf., “Seâlibî”, İA, X, 266; Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 625; Ziriklî, el-Aʿlâm, II, 277; Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, IV, 50, 58; Şâkir Mustafa, et-Târîḫu’l-ʿArabî ve’l-müʾerriḫûn, Beyrut 1980, II, 381-384; M. Abdullah el-Câdir, es̱-S̱eʿâlibî nâḳıden ve edîben, Beyrut 1411/1991, s. 91-94; Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998, s. 70; Franz Rosenthal, “From Arabic Books and Manuscripts; III. The Author of the Gurar as-Siyar”, JAOS, LXX (1950), s. 181-182; C. E. Bosworth, “al-Thaʿālibī”, EI² (İng.), X, 425-426.