SEFTÎ

Kahire’nin 18 km. kuzeyinde Sîryâkūs bölgesindeki Hânke’de (Havânik) doğdu. Hayatına dair yeterli bilgi yoktur. Mısır’da nisbet edildiği Seft adıyla birçok yerleşim birimi mevcut olup (Yâkūt, III, 253-254; Muhammed Remzî, VI, 242-244 [İndeks]) hangisiyle ilişkili bulunduğu bilinmemektedir. İlk eğitimini memleketinde aldıktan sonra Kahire’ye giderek devrin ulemâsından tahsil gördü. Hocaları arasında Rıdvân el-Felekî Efendi, Muhammed el-Birşemsî, ders arkadaşları olarak Cemâl Yûsuf el-Kilârcî, tarihçi Abdurrahman el-Cebertî’nin babası Hasan b. İbrâhim el-Cebertî ve Kıtta Miskîn lakabıyla tanınan Hasan Efendi’nin adları anılır (Cebertî, I, 241). Bu hocalardan matematik, geometri, astronomi ve mîkāt ilmi okudu. Kahire’deki gözlem evlerinde çalışırken ölçüm aletlerinin geliştirilmesi üzerinde yoğunlaştı; icat ettiği aletlerle gözlem ve ölçümler yaptı. Bu sırada Semerkant Rasathânesi ve Uluğ Bey’in gözlem yöntemiyle ilgili çalışarak daha kolay bir usulle en hassas ölçüm yapabilmenin esaslarını belirledi. Seftî’nin dikkati çeken bir özelliği de astronomi ve takvim cetvelleri hazırlarken uyguladığı ilginç bir yöntemle bir yazışta dört, beş nüsha kopya elde etmesidir. Hasan b. İbrâhim el-Cebertî ile yakın dostlukları vardı; vefatına yakın Cebertî’yi kendi mallarının gözetimi için vasî tayin etmişti. Seftî 12 Cemâziyelevvel 1158’de (12 Haziran 1745) Kahire’de vefat etti.

Eserleri. Seftî yirmi civarında eser kaleme almıştır: Nüzhetü’n-nefs bi-taḳvîmi’ş-şems (takvimcilikte kullanılan çizim tablolarından oluşan eserdeki yöntem hem kolay hem de sıhhatlidir; eser Hasan b. İbrâhim el-Cebertî tarafından ihtisar edilmiştir); Kifâyetü’ṭ-ṭâlib li-ʿilmi’l-vaḳt ve buġyeti’r-râġıb fî maʿrifeti’d-dâʾir ve fażlihî ve’s-semt (mukaddimeden sonra yirmi üç fasıl ve bir hâtimeden oluşmaktadır); el-Ḳavlü’l-muḥkem fî maʿrifeti küsûfi’n-neyyiri’l-aʿzam; el-İtḥâf ʿalâ Nübẕeti’l-isʿâf fî maʿrifeti ḳavsi’l-ḫilâf (Muhammed b. Ebü’l-Feth es-Sûfî’ye ait eserin ihtisarıdır); Bulûġu’l-vaṭar fi’l-ʿameli bi’l-ḳamer; el-Kelâmü’l-maʿrûf fî aʿmâli’l-küsûf ve’l-ḫusûf; Buġyetü’l-vaṭar fi’l-mübâşereti bi’l-ḳamer; Reşfü’ẓ-ẓılâl fî maʿrifeti istiḫrâci ḳavsi meks̱i’l-hilâl bi-ṭarîḳayi’l-ḥisâb ve’l-cedvel; Keşfü’l-ġayâhib ʿan müşkilâti aʿmâli’l-kevâkib; Maṭâliʿu’l-büdûr fi’ḍ-ḍarb ve’l-ḳısme ve’l-cüẕûr; Muḳavvimâtü’n-neyyireyn ʿale’r-raṣadi’s-Semerḳandî; Kitâbü Teʿâdüli’l-ḳamer bi-ṭarîḳi’d-Dürri’l-yetîm (İbnü’l-Mecdî’nin astronomi cetvellerini ihtiva eden ed-Dürrü’l-yetîm’iyle ilgili bir çalışmadır); Kitâbü’z-Zîc; Kitâbü Cedâvili’l-kevâkibi’s̱-s̱âbite bi-raṣadi Uluġ Beg sene 1136; ed-Derecâtü’l-verîfe fî taḥrîri ḳısseyi’l-ʿasri’l-evvel ve ʿaṣri Ebî Ḥanîfe; Cedveli mevḳıʿı ʿaḳrebi’s-sâʿât ʿalâ evḳāti’l-ʿibâdât; Nebẕetün müfîde fî maʿrifeti istiḫrâci’d-dâʾir; Cedâvil li-resmi’l-münḥarifât li-ʿarżin; Risâletün ʿaẓîme fî ḥarekâti’l-eflâki’s-seyyâre ve heyʾâtihâ ve ḥarekâtihâ ve terkîbi cedâvilihâ ʿale’t-târîḫi’l-ʿArabî ʿalâ uṣûli’r-raṣadi’l-cedîd; Netîcetü’l-efkâr fî aʿmâli’l-leyl ve’n-nehâr, ed-Dürrü’l-ferîd ʿale’r-raṣadi’l-cedîd (eserlerin yazma nüshaları ve tavsifleri için bk. King, s. 111; İhsanoğlu v.dğr., I, 419-426; Rosenfeld – İhsanoğlu, s. 401).

BİBLİYOGRAFYA :

Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân (Cündî), III, 253-254; Ali Paşa Mübârek, el-Ḫıṭaṭü’t-Tevfîḳıyye, Bulak 1306, X, 199-200, 203-204; Cebertî, ʿAcâʾibü’l-âs̱âr, I, 241-243; Fihristü’l-Kütübḫâneti’l-Ḫidîviyye, V, 230, 233, 270-271, 282, 283, 308; Brockelmann, GAL, II, 471; Suppl., II, 487; Îżâḥu’l-meknûn, I, 191, 197, 574; II, 252, 372, 375, 497, 643; Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 371; Muhammed Remzî, el-Ḳāmûsü’l-coġrâfî li’l-bilâdi’l-Mıṣriyye, Kahire 1953, VI, 242-244; Ramazan Şeşen, Nevâdirü’l-maḫṭûṭâti’l-ʿArabiyye fî mektebâti Türkiyâ, Beyrut 1400/1980, II, 43; Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), III, 32-33; D. A. King, A Survey of the Scientific Manuscripts in the Egyptian National Library, Winona Lake 1986, s. 111; Züheyr Humeydân, Aʿlâmü’l-ḥaḍâreti’l-ʿArabiyyeti’l-İslâmiyye fi’l-ʿulûmi’l-esâsiyye ve’t-taṭbîḳıyye, Dımaşk 1996, VI, 92-93; Ekmeleddin İhsanoğlu v.dğr., Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, İstanbul 1997, I, 418-426; B. A. Rosenfeld – Ekmeleddin İhsanoğlu, Mathematicians, Astronomers and Other Scholars of Islamic Civilization and Their Works (7^th-19^th c.), Istanbul 2003, s. 401; Abbas el-Azzâvî, Târîḫu ʿilmi’l-felek fi’l-ʿIrâḳ (nşr. Sâlim el-Âlûsî), Bağdad 1425/2004, s. 567-568; M. Hişâm en-Na‘sân, “es-Sefeṭî, Ramażân b. Ṣâliḥ”, Mv.AU, IX, 611-615.