SEKKĀ, Mustafa Muhammed

17 Mart 1895 tarihinde Kahire’de doğdu. Babası şer‘î kadı olarak görev yapan saygın bir kişiydi. Ailesi, Akīl b. Ebû Tâlib’in soyundan gelen ve Nüveyriyye (Âlü’n-Nüveyrî) diye tanınan şerîfler ve seyyidler sülâlesindendir. İlk ve orta öğrenimini Ezher okullarında tamamladıktan sonra Dârülulûm’a giren Sekkā buradan 1918 yılında mezun olunca 1919-1933 yıllarında Kahire ve İskenderiye’deki Maarif ve Evkaf okullarında öğretmenlik yaptı. 1933’te Dârülulûm’a müderris tayin edildiyse de üç ay sonra 30 Ocak 1934 tarihinde Mecmau’l-Fuâdi’l-evvel li’l-lugati’l-Arabiyye’ye geçti. Burada muharrir ve kütüphane sekreteri olarak çalıştı. 1935’te Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne atandı, fakülteye nakil işlemi ancak iki yıl içinde gerçekleşti ve kendisine “müderris” unvanı verildi. Aynı yerde iken 1950’de Endülüs Arap dili ve edebiyatı alanında kürsü profesörlüğüne getirildi. Burada 10 Haziran 1954 tarihinde başlayarak beş ay süreyle fakülte dekanlığı görevinde bulundu.

1957’de emekliye ayrılıp Suudi Arabistan’ın başşehri Riyad’a gitti. Riyad Muhammed b. Suûd Üniversitesi’nin kuruluşunda Abdülvehhâb Azzâm ile birlikte çalıştı. Arap dili bölüm başkanı oldu ve 1958-1964 yıllarında Edebiyat Fakültesi’nin dekanlığını yaptı. 1964’te Mısır’a dönerek Kahire Üniversitesi’nde müderris sıfatıyla çalışmaya başladı, vefatına kadar bu görevine devam etti. Bunun yanında Polis ve Öğretmen fakülteleriyle Tiyatro Yüksek Sanat Enstitüsü’nde ders verdi. Sekkā, Ahmed Ferîd Rifâî’nin neşrettiği bazı kitapları kontrol ettiği gibi Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin eserlerini ihya komisyonu ve el-Muʿcemü’l-vasîṭ’i hazırlama komisyonu üyeliklerinde bulundu. Yine Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’nin yüksek konseyi üyesi, Kahire Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye üyesi ve Mustafa el-Bâbî el-Halebî Yayınevi’nin danışmanı olarak da görev üstlendi. 1955’te Madrid’de düzenlenen soy bilimiyle ilgili üçüncü kongrede Edebiyat Fakültesi’ni temsil etti. Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye bünyesinde yazmalar tahkik merkezinin kurulmasında önemli rol oynadı. 14 Mart 1969 tarihinde Kahire’de vefat etti.

Mustafa es-Sekkā ciddiyet, düzen, sürekli gayret, göreve içten bağlılık, öğrencilerine ve arkadaşlarına karşı samimiyet ve sadakat, yazmalar konusunda güvenilirlik ve yazmaların tahkikinde dikkat ve titizlilik gibi erdemlere sahipti. Onun ilmî hayatında iki aşama görülür. Birinci aşamada daha çok arkadaşlarıyla birlikte hazırladığı edebiyat ve din konularındaki okul kitaplarının telifiyle meşgul olmuş, bu dönem 1935 yılı sonuna kadar devam etmiştir. Emekli olduktan sonra gittiği Suudi Arabistan’da da okul kitapları yazmayı sürdürmüştür. İkinci aşamada genellikle yazma eserlerin tahkik ve neşriyle uğraşmış, tek başına veya İbrâhim İsmâil el-Ebyârî, Abdülhafîz Şelebî, Hâmid Abdülmecîd, Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Muhammed Seyyid Kîlânî, Mahmûd Muhammed Hamza, Abdürrahîm Mahmûd, Abdullah Emîn, İbrâhim Mustafa, Muhammed Şettâ, Abduh Ziyâde Abduh, Kâmil el-Mühendis gibi arkadaşlarıyla, yüksek lisans ve doktora öğrencisi olan Hüseyin Nassâr ile birlikte elli civarında kitap yazmış veya neşretmiştir. Mustafa es-Sekkā’nın tahkikleriyle tanınan bir diğer doktora öğrencisi Mehdî b. Muhammed Sâlih el-Mahzûmî’dir.

Eserleri. Telif: eṭ-Ṭarâʾif li’l-muṭâlaʿa bi’l-medârisi’s̱-s̱âneviyye (Kahire 1921), İnşâʾü’l-maḳālât: Li’l-Medârisi’s̱-s̱âneviyye ve’l-muʿallimîn ve’l-muʿallimât (Kahire 1925), Şihâbüddîn en-Nüveyrî (Kahire 1925), eş-Şerîf er-Raḍî (Kahire 1928), el-Buḥtürî (Kahire 1928), Tercemetü İbn Ḥamdîs eṣ-Ṣıḳıllî (Kahire 1347/1929), Tercemetü Bahâʾ Züheyr (Kahire 1347/1929), en-Nuṣûṣü’l-edebiyye li’l-medârisi’s̱-s̱âneviyye (I-II, Kahire 1930), el-Hidâyetü’l-İslâmiyye li’l-medârisi’l-ilzâmiyye (I-V, Kahire 1931), el-Ḥaccâc b. Yûsuf es̱-S̱eḳafî: Sîretühû ve edebüh (Kahire 1931), Muḥâḍarât fî târîḫi’l-ḫaṭâbe fî ṣadri’l-İslâm ve’l-Câhiliyye (Kahire 1931; Ezher Üniversitesi Usûlüddin Fakültesi öğrencilerine verdiği ders ve konferanslardan oluşur), el-Müheẕẕeb fî târîḫi edebi’l-ʿArab (I-IV, Kahire 1932), el-Maḥfûẓât ve metnü’l-luġa (Kahire 1933), Maḥfûẓâtü’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm (Kahire 1937), Tehẕîbü’n-nâşiʾîn li’l-medârisi’l-ibtidâʾiyye (Kahire 1941), Hidâyetü’n-nâşiʾîn fi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm ve’t-tehẕîb ve’d-dîn li’l-medârisi’l-ibtidâʾiyye (Kahire 1943), el-Mürşid fi’d-dîn (I-IV, Kahire 1945), İbn Zeydûn (Kahire 1950), Neşʾetü’l-ḫilâf fi’n-naḥvi beyne’l-Baṣriyyîn ve’l-Kûfiyyîn (Kahire 1958), el-Vâżıḥ fî ḳavâʿidi’l-luġati’l-ʿArabiyye li-ṭalebeti’s-seneti’l-ûlâ el-mütevassıṭa bi’l-Memleketi’l-ʿArabiyyeti’s-Suʿûdiyye (Kahire 1961), Mebâdiʾü türâs̱i’l-luġati’l-ʿArabiyye, Müntaṣafü’l-cünûn: Mecmûʿa ḳaṣaṣiyye, el-Muḫtâr mine’l-müveşşeḥât (Kahire 1997, 2008), el-İslâm el-yevme ve ġaden (Kahire, ts.).

Neşir: İbn Hibbân, Ravżatü’l-ʿuḳalâʾ (Kahire 1328/1911, 1928, 1955); A‘lem eş-Şentemerî, Muḫtârü’ş-şiʿri’l-Câhilî (Kahire 1929, 1948, 1954, 1970); İbn Kuteybe, eş-Şiʿr ve’ş-şuarâʾ (Kahire 1350/1932); İbn Teymiyye, Minhâcü’s-sünne (Kahire 1936); Ebü’l-Bekā el-Ukberî, et-Tibyân fî şerḥi’d-Dîvân li’l-Mütenebbî (I-IV, Kahire 1355-1357/1936-1938, 1962, 1391/1971, başkalarıyla birlikte); İbn Hişâm, es-Sîretü’n-nebeviyye (I-IV, Kahire 1936, 1955; Beyrut 1985, İbrâhim el-Ebyârî ve Abdülhafîz eş-Şelebî ile birlikte); İbn İshâk, es-Sîretü’n-nebeviyye (I-IV, Kahire 1938); Cehşiyârî, el-Vüzerâʾ ve’l-küttâb (Kahire 1357/1938, İbrâhim el-Ebyârî ve Abdülhafîz Şelebî ile birlikte); Seâlibî, Fıḳhü’l-luġa ve sırrü’l-ʿArabiyye (Kahire 1357, 1373/1954, 1972); Hatîb et-Tebrîzî, İbnü’s-Sîd el-Batalyevsî, Kāsım b. Hüseyin el-Hârizmî, Şürûḥu Saḳṭi’z-zend (li’l-Maʿarrî) (Tâhâ Hüseyin başkanlığında bir heyet, I-V, Kahire 1945-1948, 1406/1986); Muhibbüddin et-Taberî, el-Ḳırâ li-ḳāṣıdi Ümmi’l-ḳurâ (Kahire 1367/1947, 1390/1970; Beyrut 1403/1983); İbn Cerîr et-Taberî, Câmiʿu’l-beyân (30 cüz, Kahire 1373-1376/1954-1957); Makkarî, Ezhârü’r-riyâż (I-III, Kahire 1358-1361/1939-1942; Rabat 1978, İbrâhim el-Ebyârî ve Abdülhafîz Şelebî ile birlikte); Taʿrîfü’l-ḳudemâʾ bi-Ebi’l-ʿAlâʾ el-Maʿarrî (Kahire 1944, derleme, nşr. Tâhâ Hüseyin v.dğr.); Ebû Ubeyd el-Bekrî, Muʿcemü Me’staʿcem (I-IV, Kahire 1364-1371/1945-1951; Beyrut 1983); Mâverdî, Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn (Kahire 1950, 1375/1955); İbn Cinnî, Sırru ṣınâʿati’l-iʿrab (Sekkā başkanlığında bir heyet, Kahire 1954); Vâhidî, el-Vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz (I-III, Kahire 1955, 1968); Dîvânü’ş-Şâʿir el-ʿÂlim eş-Şeyḫ Aḥmed b. Muḥammed el-Ḥam(e)lâvî (Kahire 1957); İbn Sîde, el-Muḥkem ve’l-muḥîṭü’l-aʿẓam (I. cilt, Kahire 1377/1958, Hüseyin Nassâr ile birlikte); Mülhaḳu Şerḥi’l-müşkil min şiʿri’l-Mütenebbî (Kahire 1976, 1980, Hâmid Abdülmecîd ile birlikte); Dîvânü Ebi’ṭ-Ṭayyib el-Mütenebbî (I-IV, Beyrut 1978); Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eġānî (XVI. cilt, Kahire 1961); Kurtubî, el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân (Kahire 1961); Yûsuf el-Bedîî, eṣ-Ṣubḥu’l-münebbî ʿan ḥays̱iyyeti’l-Mütenebbî (Kahire 1963); Kādî Abdülcebbâr, el-Muġnî (XIV. cilt, Kahire 1963); İbnü’l-Muvakkit, İbn Zahîre, el-Feżâʾilü’l-bâhire fî meḥâsini Mıṣr ve’l-Ḳāhire (Kahire 1969, Kâmil el-Mühendis ile birlikte); İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire (XIII. cilt, Kahire 1969, Kâmil el-Mühendis ile birlikte); Melikü’l-Muzaffer el-Gassânî, el-Muʿtemed fi’l-edviyeti’l-müfrede (Beyrut 1402/1982); İbnü’s-Sîd el-Batalyevsî, el-İḳtiḍâb fî şerḥi Edebi’l-küttâb (I-III, Kahire 1981-1983, Hâmid Abdülmecîd ile birlikte); Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, el-Ḥadâʾiḳ fî ʿilmi’l-ḥadîs̱ ve’z-zühdiyyât (Beyrut 1408/1988); Dîvânü’r-Ruṣâfî (Kahire 1999).

BİBLİYOGRAFYA
Hüseyin Nassâr, el-Muʿcemü’l-ʿArabî: Neşʾetühû ve teṭavvürüh, Kahire 1968, I, bk. Mustafa es-Sekkā’nın takdimi; a.mlf., “es-Seḳḳā, Muṣṭafâ Muḥammed Ṣâliḥ Yûsuf”, Mv.AU, XII, 623-624; Şevkī Dayf, Mecmaʿu’l-luġati’l-ʿArabiyye fî ḫamsîne ʿâmen 1934-1984, Kahire 1404/1984, s. 44; Abdüsselâm M. Hârûn, Ḳuṭûf edebiyye: Dirâsât naḳdiyye fi’t-türâs̱i’l-ʿArabî ḥavle taḥḳīḳi’t-türâs̱, Kahire 1409/1988, s. 46, 53, 55, 100; Sâdık Abdurrahman el-Garyânî, Taḥḳīḳu nuṣûṣi’t-türâs̱ fi’l-ḳadîm ve’l-ḥadîs̱, Cagliari 1989, s. 63; M. Abduh Yemânî, “Câmiʿatü’l-Melik Suʿûd ve’l-eyyâmü’l-ḫavâlî”, http://dryamani.com/ar/News.aspx?NID=67 (04.02.2016); Riyâd es-Sevâd, “Dr. Mehdî el-Maḫzûmî: Ḥayât ve es̱er”, http://www.liberalls.org/vb/showthread.php?t=36218 (04.02.2016).