MEÂFİRÎ

340 (951) yılında Endülüs’ün Talemenke (Salamanca) şehrinde doğdu. 362’de (972-73) hadis nakletmeye başladı. Kurtuba’ya (Córdoba) yerleşti ve burada Ebû Ca‘fer Ahmed b. Avnullah’tan ders aldı. İbn Müferric el-Kādî, Ebû Muhammed el-Bâcî, İbn Futays, İbn Battâl el-Kurtubî, Ebü’l-Kāsım Halef b. Muhammed el-Havlânî ve Ali b. Muhammed el-Antâkî gibi âlimlerden faydalandı.

375-381 (985-991) yılları arasında tahsilini ilerletmek maksadıyla Doğu’ya seyahat etti, bu sırada hac görevini de yerine getirdi. Mekke’de Ebû Tâhir Muhammed b. Muhammed b. Cibrîl el-Uceyfî ve Ebû Hafs Ömer b. Muhammed b. Irâk, Medine’de Ebü’l-Hasan Yahyâ b. Hüseyin el-Matlebî, Mısır’da Muhammed b. Ali el-Üdfüvî ve Ebü’t-Tayyib İbn Galbûn, Dimyat’ta Ebû Bekir b. Muhammed b. Yahyâ b. Ammâr, Kayrevan’da İbn Ebû Zeyd ve Ebû Ca‘fer Ahmed b. Dehmûn gibi âlimlerle tanıştı. Onlardan kıraat, hadis, fıkıh ve tasavvuf dersleri aldıktan sonra memleketine döndü. Değişik ilimlerde, özellikle Kur’an ve hadis alanında otorite kabul edildi ve kıraat ilmini Endülüs’e ilk getiren âlim olarak tanındı.

Meâfirî seyahatten dönüşünde Kurtuba’da imamlık yaptı; kıraat, tefsir ve hadis dersleri okuttu ve pek çok öğrenci yetiştirdi. Ebû Ömer İbn Abdülber, İbn Hazm, Abdullah b. Sehl el-Endelüsî, Muhammed b. Ahmed b. Abdullah el-Havlânî ve İbn Sîde onun talebelerinden bazılarıdır. Daha sonra Meriye (Almeria), Mürsiye (Murcia), İlbîre (Elvira) ve Sarakusta şehirlerinde öğretimle meşgul olan, zühd hayatı ve sünnete bağlılığıyla tanınan Meâfirî 1 Muharrem 429’da (14 Ekim 1037) vefat etti. Ölüm tarihi Zilhicce 429 (Eylül 1038) olarak da kaydedilmiştir.

Bazı kaynaklar, Meâfirî’nin emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker yaparken sert davranmasından dolayı 425 (1034) yılında Sarakusta şehrinde on beş kadar fakih ve âlimin ona karşı ayaklandığını ve kendisini şehrin kadısı Muhammed b. Abdullah b. Karnûn’un kurtardığını bildirmektedir. Meâfirî’ye karşı çıkanlar, onun Harûrî (Hâricî) olduğunu ve sünnete aykırı hareket ettiğini iddia etmişlerdir (Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVII, 568). Bu iddiaları inceleyen Ömer b. Hamâdî, Meâfirî’nin Hâricîliğe meylettiğini ve sünnete aykırı davrandığını gösteren bir delil bulunmadığını söylemiş, onun yaşadığı dönemde Endülüs’te sünnet karşıtı hareketlere geçit verilmediğini, Meâfirî’nin eserlerinin ve talebelerinin onun Ehl-i sünnet yolunda bir Mâlikî olduğunu göstermek için yeterli sayıldığını ifade etmiştir. Meâfirî, bu olaydan sonra Sarakusta şehrini terkedip kenar bölgelere seyahatlere çıkmış ve öğretim çalışmalarını bu yörelerde sürdürmüştür. Ömrünün sonlarına doğru tekrar Talemenke’ye dönmüş, vefatına kadar burada yaşamıştır.

Eserleri. Tefsîrü’l-Ḳurʾân. Beş ciltlik bir nüshasının Vatikan Kütüphanesi’nde bulunduğu belirtilmektedir (el-Fihrisü’ş-şâmil, I, 93). Meâfirî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: ed-Delîl ilâ maʿrifeti’l-Celîl, el-Beyân fî iʿrâbi’l-Ḳurʾân, Feżâʾilü Mâlik, Ricâlü’l-Muvaṭṭaʾ, el-Vüṣûl ilâ maʿrifeti’l-uṣûl, er-Risâletü’l-muḫtaṣara fî meẕâhibi Ehli’s-sünne, Kitâbü Yevm ve leyle, Fehrese, er-Red ʿalâ İbn Meserre, er-Ravża. Meâfirî ayrıca Ebü’l-Arab’ın Kitâbü Ṭabaḳāti ʿulemâʾi İfrîḳıyye adlı eserini ihtisar etmiş, eser bu muhtasar şekliyle günümüze ulaşmıştır (nşr. Muhammed b. Ebû Şeneb, Cezâyir 1332/1914).

BİBLİYOGRAFYA

Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik, VIII, 32-33.

İbn Beşküvâl, eṣ-Ṣıla, I, 44-45.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVII, 566-569.

a.mlf., Maʿrifetü’l-ḳurrâʾ (Altıkulaç), II, 733-734.

İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müẕheb, I, 178-180.

İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 120.

Dâvûdî, Ṭabaḳātü’l-müfessirîn, I, 77-79.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), I, 212-213.

D. Wasserstein, The Rise and Fall of the Party Kings, Princeton 1985, s. 179-180.

Ömer b. Hamâdî, “Ḳażıyyetü Ebî ʿÖmer eṭ-Ṭalemenkî el-Endelüsî”, Mecelletü Dirâsât Endelüsiyye, sy. 3, Tunus 1989, s. 5-21.

M. Fierro, “El proceso contra Abū ʿUmar al-Ṭalamankī a travès de su vida y su obra”, Sharq al-Andalus, IX, Alicante 1992, s. 93-127.

a.mlf., “al-Ṭalamankī”, EI² (İng.), X, 159.

el-Fihrisü’ş-şâmil: ʿUlûmü’l-Ḳurʾân, maḫṭûṭâtü’t-tefsîr ve ʿulûmih (nşr. el-Mecmau’l-melekî), Amman 1989, I, 93.