KĀSIM b. ASBAĞ

20 Zilhicce 244’te (29 Mart 859) Kurtuba’nın (Córdoba) Beyyâne köyünde dünyaya geldi. 246 veya 247’de (861) doğduğu da ileri sürülmüştür. Emevî Hükümdarı I. Velîd’in âzatlısı olan dördüncü dedesi Atâ fetihler sırasında bu bölgeye yerleşmiştir. Tahsiline Kurtuba’da başlayan Kāsım b. Asbağ Kurtuba müftüsü Asbağ b. Halîl, Bakī b. Mahled, Muhammed b. Abdüsselâm el-Huşenî, İbn Vaddâh gibi âlimlerden faydalandı. 274’te (887) öğrenimini ilerletmek için seyahate çıkıp Mekke’de Muhammed b. İsmâil es-Sâiğ; Bağdat’ta Ebû Kılâbe er-Rekāşî, birçok eserini bizzat kendisinden dinleyip istinsah ettiği İbn Kuteybe, et-Târîḫu’l-kebîr (Târîḫu ruvâti’l-ḥadîs̱) adlı eserini bizzat kendisinden yazdığı İbn Ebû Hayseme; Kûfe’de İbrâhim b. Abdullah el-Kassâr, İbn Ebü’d-Dünyâ; Kahire’de Mikdâm b. Dâvûd; Kayrevan’da Ahmed b. Yezîd el-Muallim gibi âlimlerden faydalandı. Doğu’da tahsilini tamamladıktan sonra memleketine dönen Kāsım b. Asbağ, bazı hadis kitapları ile birlikte İbn Ebû Hayseme’nin et-Târîḫu’l-kebîr’ini, İbn Kuteybe’nin el-Maʿârif, Edebü’l-kâtib, Ġarîbü’l-Ḳurʾân, Teʾvîlü Müşkili’l-Ḳurʾân gibi eserlerini ilk defa ülkesine götürdüğü için Endülüs fikir ve kültür tarihinde önemli bir yere sahiptir. Doksan küsur yıllık ömründe birkaç nesil kendisinden istifade etmiş olup Halife III. Abdurrahman, oğlu II. Hakem ve torunu Kāsım b. Muhammed ile İbnü’l-Bâcî Abdullah b. Muhammed, Abdullah b. Herseme b. Zehvân, İbn Müferric, İbnü’l-Kūtıyye, Muhammed b. Hâris el-Huşenî, Abdülvâris b. Süleyman ve Saîd b. Nasr onun talebelerinden bazılarıdır. Kāsım b. Asbağ 14 Cemâziyelevvel 340’ta (18 Ekim 951) Kurtuba’da vefat etti. Aynı yıl 27 Zilkade’de (25 Nisan 952) Mekke’de öldüğü de ileri sürülmüştür.

Kāsım b. Asbağ’ın rivayet ettiği hadisler İbn Hazm, İbn Abdülber en-Nemerî ve Ebü’l-Velîd el-Bâcî gibi âlimlerin eserlerinde yer almıştır. İbn Hazm onun hadisle ilgili eserlerinin değerli olduğunu söylemiş, İbn Abdülber de kendisini “sadûk” terimiyle anmış ve eserlerini övmüştür. Vefatından iki yıl önce hâfıza kaybına uğradığı ve bu dönemde kendisinden rivayette bulunulmadığı belirtilir. Kāsım b. Asbağ, Doğu’ya yaptığı seyahatinde Müberred ve Sa‘leb gibi dilcilerden faydalandığı için şiir ve Arap dili ve edebiyatında da önemli bir yere sahiptir.

Eserleri. 1. el-Muṣannef (el-Müstaḫrec). Ebû Dâvûd’un es-Sünen’i tarzında fıkıh bablarına göre tasnif edilip sahih ve garîb rivayetlerin derlendiği eserdeki daha güvenilir rivayetleri müellif, 324 (936) yılından itibaren el-Müctenâ (el-Münteḳā) adıyla ihtisar etmeye başlamış, eseri tamamladığında onu Endülüs Emevî Halifesi II. Hakem’e ithaf etmiştir. Yedi cüzden meydana geldiği, 2490 muttasıl hadis ihtiva ettiği kaydedilen el-Müctenâ’nın bazı kısımları Miknâs’ta Mektebetü’l-evkāf’ta (nr. A 1067) bulunmaktadır (Abdülhâdî Ahmed el-Hüseysin, I, 239).

2. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. Cehdamî’nin aynı adı taşıyan eseri örnek alınarak hazırlanmakla beraber İbn Hazm, Kāsım b. Asbağ’ın çalışmasının hadislerin seçimi ve senedlerinin sağlamlığı bakımından daha üstün olduğunu söylemiştir.

Onun bunlardan başka, İmam Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾının Yahyâ b. Yahyâ el-Leysî rivayetiyle gelen hadislerini ihtiva eden Müsnedü Mâlik, yine İmam Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾda yer almayan garîb rivayetlerini ihtiva eden Ġarâʾibü Mâlik, Ṣaḥîḥ-i Müslim’i esas alarak hazırladığı eṣ-Ṣaḥîḥ ile en-Nâsiḫ ve’l-mensûḫ, Birrü’l-vâlideyn, Feżâʾilü Ḳureyş ve Kinâne, el-Ensâb, Feżâʾilü Benî Ümeyye adlı eserleri bulunduğu kaydedilmektedir.

Kāsım b. Asbağ’ın en önemli çalışmalarından biri de hıristiyan ilâhiyatçısı Pavlus Orosius’un (ö. m. 416) putperestlere karşı kaleme aldığı Historiarum libri septem adversus paganos adlı ilk dünya tarihinin Endülüslü müslüman bir yerlinin yardımıyla Arapça’ya yaptığı tercümesidir.

BİBLİYOGRAFYA

Muhammed b. Hâris el-Huşenî, Aḫbârü’l-fuḳaḥaʾ ve’l-muḥaddis̱în (nşr. M. L. Ávila – L. Molina), Madrid 1992, s. 307-309.

İbnü’l-Faradî, Târîḫu ʿulemâʾi’l-Endelüs (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire 1966, II, 611-614.

Humeydî, Ceẕvetü’l-muḳtebis (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire 1410/1989, II, 526-528.

Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik (nşr. Abdülkādir es-Sahrâvî – Saîd Ahmed A‘râb), Rabat 1403/1982, V, 180-182.

İbn Hayr, Fehrese (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire 1410/1989, I, 148.

Dabbî, Buġyetü’l-mültemis (Ebyârî), II, 589-590.

Yâkūt, Muʿcemü’l-üdebâʾ, XVI, 236-237.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XV, 472-474.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 853-855.

İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müẕheb, II, 145-146.

İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, IV, 458.

Süyûtî, Buġyetü’l-vuʿât, II, 251.

Abdülhâdî Ahmed el-Hüseysin, Meẓâhirü’n-nehḍati’l-ḥadîs̱iyye fî ʿahdi Yaʿḳūbe’l-Manṣûri’l-Muvaḥḥidî, Tıtvân 1403/1983, I, 238-240.

Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 18, 20, 22, 30, 36, 53, 106, 160, 233, 253.

Mustafa İbrâhim el-Müşînî, Medresetü’t-tefsîr fi’l-Endelüs, Beyrut 1406/1986, s. 48-49.

Homenaje al Prof. Jacinto Bosch Vilá, Granada 1991, s. 293-309.

J. Bosch Vilá, “Ḳāsim b. Aṣbag̲h̲”, EI² (İng.), IV, 717-718.