KASTALLÂNÎ, Muhammed b. Ahmed

27 Zilhicce 614’te (27 Mart 1218) Kahire’de doğdu. İbnü’l-Kastallânî diye de tanınmaktadır. Ailesi aslen, Kastilya olarak da adlandırılan Cerîd bölgesinin Tûzer (Tevzer) şehrindendir. Kastallânî beş yaşlarında iken ailesiyle birlikte Mekke’ye gitti. Burada başta babası olmak üzere Ebü’l-Feth el-Husrî, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Bennâ, elinden tasavvuf hırkasını giydiği ve ʿAvârifü’l-maʿârif’ini okuyarak icâzet aldığı Şehâbeddin es-Sühreverdî gibi hocalardan istifade etti. Bu sırada Kütüb-i Sitte’nin çoğunu babasından, kalan kısmını da başka hocalardan dinledi. Mekke’de uzun süre ikamet eden Kastallânî, 630 (1233) yılından itibaren Mescid-i Harâm civarındaki Dârüzübeyde Medresesi’nde babasının huzurunda ders okutmaya, ayrıca Şâfiî mezhebine göre fetva vermeye başladı. 649’da (1251-52) seyahate çıkarak Bağdat, Kûfe, Şam, Halep, Harran, Kudüs ve Medine’yi ziyaret etti. Daha sonra Yemen’e gitti ve orada ilgiyle karşılandı. Kahire’deki Kâmiliyye Dârülhadisi’nin şeyhi olan kardeşi Ebü’l-Hasan Ali’nin vefatı üzerine buranın yöneticiliğini üstlenmesi için yapılan daveti kabul ederek memleketine döndü ve ömrünün sonuna kadar bu görevde kaldı. Abdülmü’min b. Halef ed-Dimyâtî, İbn Seyyidünnâs, Kutbüddin el-Halebî, Bedreddin İbn Cemâa ve Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî onun talebelerinden bazılarıdır. Kastallânî 28 Muharrem 686’da (15 Mart 1287) Kahire’de vefat etti ve Karâfetüssuğrâ Kabristanı’na defnedildi.

Eserleri. 1. Medârikü’l-merâm fî mesâliki’ṣ-ṣıyâm. Ramazan ayının fazileti, bu ay içinde yapılması tavsiye edilen ameller, orucun önemi, hikmetleri ve fıkhî hükümlerine dair olan eseri Rıdvân Muhammed Rıdvân neşretmiştir (Kahire 1930, 1987).

2. Merâṣıdü’ṣ-ṣılât fî maḳāṣıdi’ṣ-ṣalât. Çeşitli namazların fazilet dereceleriyle namaz esnasında okunan duaların ve yapılan hareketlerin mâna ve hikmeti üzerinde durulan eser Rıdvân Muhammed Rıdvân (Kahire 1931) ve Muhammed Sıddîk el-Minşâvî (Kahire 1995) tarafından yayımlanmıştır.

3. Tekrîmü’l-maʿîşe fî taḥrîmi’l-ḥaşîşe. Özellikle bazı mutasavvıflar arasında haşhaş kullanımının yaygınlık kazanması üzerine bunun haram olduğunu göstermek amacıyla kaleme alınmıştır (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Fıkhü’l-mezâhib, nr. 50). Eseri Abdülbâsıt el-Malatî ed-Dürrü’l-vesîm adıyla şerhetmiştir.

4. Tetmîmü’t-Tekrîm. Bir önceki eserin zeyli olup Yâsîn el-Hatîb tarafından yayımlanmıştır (Mekke 1411). Indalecio Lozano, Kastallânî’nin hayatını, haşhaşın o dönemdeki kullanımını ve meselenin fıkhî yönünü incelediği makalesinde bu son iki eserin özetini vermiştir (bk. bibl.).

5. Kelimâtü Ebî ʿAbdillâh el-Ḳuşeyrî ve ġayrih fi’t-taṣavvuf (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 4798).

6. el-Edviyetü’ş-şâfiye fi’l-edʿiyeti’l-kâfiye (Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 559).

7. Kitâb fi’ṣ-ṣûfiyye. Hallâc-ı Mansûr’dan (ö. 309/922) Afîfüddin et-Tilimsânî’ye (ö. 690/1291) kadar gelen mutasavvıfların biyografilerini içeren bir eserdir.

8. Lisânü’l-beyân ʿan iʿtiḳādi’l-cinân. Müellif, akaid konularını işlediği bu eserini el-Muḫtaṣar adıyla özetlemiştir.

9. Cümelü’l-îcâz fi’l-iʿcâz bi-nâri’l-Ḥicâz. Hicaz bölgesinde meydana gelen volkanik patlama sonucunda görülen ateşle Medine’de çıkan yangınların, özellikle de bunlardan Mescid-i Nebevî’ye kadar uzanan birinin anlatıldığı bir eserdir.

10. ʿUrvetü’t-tevs̱îḳ fi’n-nâr ve’l-ḥarîḳ. Bir önceki kitapta kısaca ele alınan olayların daha geniş biçimde açıklandığı bu eser, Semhûdî’nin el-Vefâʾ bimâ yecibü li-ḥażreti’l-Muṣṭafâ adlı kitabının önemli kaynaklarından biridir.

BİBLİYOGRAFYA

Muhammed b. Ahmed el-Kastallânî, Medârikü’l-merâm fî mesâliki’ṣ-ṣıyâm (nşr. Rıdvân Muhammed Rıdvân), Kahire, ts. (Mektebetü’s-sekāfeti’d-dîniyye), s. 3-5, 119.

İbn Rüşeyd, Milʾü’l-ʿaybe bimâ cümiʿa bi-ṭûli’l-ġaybe fi’l-vicheti’l-vecîhe ile’l-Ḥaremeyn Mekke ve Ṭaybe (nşr. M. Habîb İbnü’l-Hoca), Tunus 1402/1981, III, 415-430; V, Beyrut 1408/1988, s. 314-318.

Birzâlî, Meşyeḫatü ḳāḍi’l-kuḍât Bedreddin İbn Cemâʿa (nşr. Muvaffak b. Abdullah b. Abdülkādir), Beyrut 1408/1988, II, 473-478.

Fâsî, el-ʿİḳdü’s̱-s̱emîn, I, 321-330.

Takıyyüddin İbn Fehd, Laḥẓü’l-elḥâẓ (Ẕeylü Teẕkireti’l-ḥuffâẓ li’ẕ-Ẕehebî içinde, nşr. M. Zâhid Kevserî), Dımaşk 1347, s. 76-81.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, s. 62, 470; II, 1133, 1641.

Îżâḥu’l-meknûn, I, 226; II, 707.

Şâkir Mustafa, et-Târîḫu’l-ʿArabî ve’l-müʾerriḫûn, Beyrut 1993, s. 401-402.

M. Habîb el-Hîle, et-Târîḫ ve’l-müʾerriḫûn bi-Mekke, Mekke 1994, s. 51-52.

Claude Gilliot, “Textes arabes anciens édités en Égypte au cours des années 1987 à 1990”, MIDEO, XX (1991), s. 449.

a.mlf., “Textes arabes anciens édités en Égypte au cours des années 1994 à 1996”, a.e., XXIII (1997), s. 389.

I. Lozano, “Qutb al-Dın al-Qastallanı y sus dos epistolas sobre el hachis”, al-Qantara, XVIII/1, Madrid 1997, s. 103-120.

Abdülkerim Özaydın, “Abdülbâsıt el-Malatî”, DİA, I, 201.