KOWALSKI, Tadeusz

Châteauroux’da (Fransa) doğdu. Henüz lisedeyken Doğu bilimlerine ilgi duyarak Arapça ve İbrânîce öğrendi. 1907’de Viyana Üniversitesi’ne girdi ve David von Heinrich Müller, Maximilian Bittner, H. Junker ve R. Geyer’in derslerine devam etti. 1911 yılında Der Dīwān des Kais ibn al-Hatim adlı teziyle doktor unvanı aldı. Aynı yıl Strasbourg’da Theodor Nöldeke ve Enno Littmann’ın, 1912’de Kiel’de Georg Jacob’un derslerinden yararlandı. 1912-1914 yıllarında Viyana’da Doğu Enstitüsü’nde çalıştı. 1914’te Jagellon Üniversitesi’nde doçent, 1919’da kadrosuz profesör, 1921’de de kadrolu profesör ve Doğu Dilleri Semineri’ne müdür oldu.

Kowalski, Jagellon Üniversitesi’nde II. Dünya Savaşı’ndaki kesintiler dışında ölünceye kadar Arap, Fars ve Türk dilleri, edebiyat, tarih, coğrafya ve kültürleri üzerine ders verdi ve seminerler yönetti; ayrıca Krakow’daki Yüksek Ticaret Okulu’nda Arapça ve Türkçe okuttu. II. Dünya Savaşı sırasında Almanlar tarafından hapse atılan ve toplama kamplarında tutulan, maaş alamadan görev yaptığı işgal yıllarında evinin bahçesinde yetiştirdiği sebzeleri satarak ailesini geçindiren Kowalski 1940’ta Ankara Üniversitesi’nin, savaştan sonra da Londra’daki School of Oriental Studies’in profesörlük tekliflerini geri çevirmiştir. 5 Mayıs 1948 tarihinde bağırsak kanserinden öldü. Polonya İlimler Akademisi ile (Polska Akademia Umiejetnosci) Polonya Şarkiyatçılar Cemiyeti’nin (Polskie Towarzystwo Orientalistyczne) üyesi olan ve bu kurumların başkanlıkları dahil çeşitli idarî kademelerinde görev yapan Kowalski yurt dışında da Şam’daki Arap Akademisi’nin, Helsinki’deki Fin-Ugor Cemiyeti’nin ve Prag’daki Orientální Ústav’ın şeref üyesiydi.

Çok iyi yetişmiş, edindiği bilgileri verdiği derslerle, yaptığı uygulama ve araştırmalarla geliştirmiş bir şarkiyatçı olan Kowalski Arap, Fars ve Türk dilleriyle edebiyatlarını çok iyi bilmesine rağmen çalışmalarını zamanla yalnız Türkoloji alanında yoğunlaştırmıştı. Türk diyalektolojisi ve folkloruyla ilgili çalışmalarına 1916’da Avusturya hastahanelerinde bulunan yaralı Türk askerlerini dinleyerek başladı. Daha sonra bu konuyla ilgili çalışmalarını Balkanlar’dan ve Türkiye’den derlediği malzemeyle daha geniş bir şekilde sürdürdü. 1923-1924, 1927-1928, 1936, 1947 yıllarında Türkiye’ye geldi ve Anadolu’da dil, halk edebiyatı, folklor ve etnografya araştırmaları yaptı. Bu araştırmalarında yalnız Osmanlı sahasında kalmayarak Türkoloji’nin bütün meseleleriyle ilgilendi.

Eserleri. Der Dīwān des Kais ibn al-Hatim (Leipzig 1914); Türkische Volksrätsel (Kraków 1919); Studien über Poesieform der türkischen Völker (Kraków 1922); Karaimische Texte im Dialekt von Troki (Kraków 1929); Omar Chayyam (Kraków 1934); Na szlakach Islamu (Kraków 1935); Un poème de Ka‘b ibn Zuhair (Dımaşk 1936); Zur semantischen Funktion des Pluralsuffixes -lar/lär in den Türksprachen (Kraków 1936); Sir Aurel Stein’s Sprachaufzeichnungen im Äinallu-Dialekt aus Südpersien (Kraków 1937); Relatio İbrâhim ibn Ja‘qûb de itinere Slavico, quae traditur apud al-Bekrî (Kraków 1946); Le dīwān de Ka‘b ibn Zuhair. Edition critique (Kraków 1950); Studia nad Şâhnâme, I-II (Kraków 1952).

Makalelerinden bazıları şunlardır: “Nase und Niesen im arabischen Volksglauben und Sprachgebrauch” (WZKM, sy. 36 [1924], s. 193-218); “Die ältesten Erwähnungen der Türken in der arabischen Literatur” (KCs.A, sy. 2 [1926], s. 38-41); “Zu den türkischen Monatsnamen” (Ar.O, sy. 2 [1930], s. 3-26); “Türkische Volksrätsel aus Nordbulgarien” (Festschrift für Georg Jacob, Leipzig 1932, s. 128-145); “Türkische Volksrätsel aus Kleinasien” (Ar.O, sy. 4 [1933], s. 295-324); “Les turcs et la langue de la Bulgarie du Nord-Est” (Prace Komisji Orientalistyeznei, sy. 16 [1933], s. 1-28); “Türk Dilinin Komşu Millet Dilleri Üzerindeki Tesiri” (Ülkü, sy. 20 [Ankara 1934], s. 98-105); “Kasīdetün sāniyetün li-sāhibi kasīde (Bânet Süʿâd)”, (RAAD, sy. 14 [1936], s. 12-22).

Başlıcaları yukarıda verilen eserlerinin sayısı iki yüzden fazladır (tamamının listesi için bk. RO, sy. 17 [1951-1952], s. XVII-XXXVI).

BİBLİYOGRAFYA

Ahmet Caferoğlu, “Tadeusz Kowalski”, TDED, III/3-4 (1949), s. 245-255.

J. Klima, “In memoriam Tadeusz Kowalski”, Ar.O, sy. 16 (1949), s. 322-323.

A. Zajaczkowski, “Tadeusz Kowalski ve Şark Hakkındaki Eserleri”, Türk Dili-Belleten, III. seri, sy. 12-13, İstanbul 1949, s. 93-97.

a.mlf., “Tadeusz Kowalski i jego prace orientalistyczne (21. VI. 1889-5. V. 1948)”, RO, sy. 17 (1951-52), s. IX-XVI.

W. Zajaczkowski, “Bibliografia Tadeusza Kowalskiego”, a.e., s. XVII-XXXVI.

a.mlf., “Prof. Dr. Tadeusz Kowalski. Zur dreißigsten Wiederkehr seines Todesjahres 1948-1978”, FO, sy. 19 (1978), s. 5-12.

Fr. Taeschner, “Tadeusz Kowalski. 5. Mai 1948”, Isl., XXIX (1950), s. 109-112.