KURTUBÎ, Ahmed b. Ömer

578’de (1182) Kurtuba’da (Córdoba) doğdu. İbnü’l-Müzeyyen künyesiyle de anılır. Küçük yaşta babası ile birlikte Mağrib’e gitti. Tilimsân’da Ebû Muhammed Abdullah b. Süleyman, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Yahsubî’den hadis ve fıkıh öğrendi. Mâlik b. Enes’in el-Muvaṭṭaʾını ve Ṣaḥîḥ-i Müslim’i rivayet icâzeti aldı. Fas’ta Ebü’l-Kāsım Abdurrahman b. Îsâ el-Ezdî ve Ebû Abdullah Muhammed b. Abdurrahman et-Tücîbî’den, Sebte’de (Ceuta) Abdülhak b. Muhammed b. Abdülhak el-İşbîlî’den, Mekke, Medine, Kudüs, Mısır ve İskenderiye’ye giderek buralarda pek çok âlimden faydalandı. İskenderiye’ye yerleşip öğretimle meşgul oldu. Talebeleri arasında Ebü’l-Hasan b. Yahyâ el-Kureşî, Abdülmü’min b. Halef ed-Dimyâtî, Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî, Ebû Abdullah İbnü’l-Ebbâr gibi isimler yer alır.

Hayatının ilk dönemlerinde aklî ilimlerle meşgul iken daha sonra hadis, fıkıh, belâgat, Arap dili ve edebiyatında derinleşen Kurtubî delillerini zayıf gördüğü konularda Mâlikîler’in görüşlerine karşı çıkmış, Şâfiîler’in veya ehl-i hadîsin görüşlerini tercih ettiği olmuştur. Kurtubî 4 Zilkade 656’da (2 Kasım 1258) İskenderiye’de vefat etti. İbn Ferhûn onun 626’da (1229) öldüğünü söylüyorsa da bu doğru değildir.

Eserleri. 1. Telḫîṣu Ṣaḥîḥi Müslim. Ṣaḥîḥ-i Müslim’deki hadislerin senedlerinin ve mükerrer hadislerin alınmadığı bir ihtisar çalışması olup Rif‘at Fevzî ve Ahmed Mahmûd el-Hûlî tarafından neşredilmiştir (I-II, Kahire 1409/1988). Ayrıca Muhyiddin Dîb Müstû, Ahmed Muhammed es-Seyyid, Yûsuf Ali Büdeyvî ve Mahmûd İbrâhim Bezzâl eseri el-Müfhim adlı şerhiyle birlikte yayımlamışlardır (I-VII, Beyrut 1417/1996).

2. el-Müfhim şerḥu Ṣaḥîḥi Müslim (el-Müfhim fî şerḥi Muḫtaṣarı Müslim, el-Müfhim fî şerḥi Müslim). Bir önceki eserin şerhi olup Ebû Ferhâ el-Hüseynî, Ebü’n-Nûr Muhammed el-Ahmedî, İbrâhim el-Ebyârî, Hamza ez-Zeyn ve Muhammed b. Abdülhakîm el-Kādî tarafından neşredilmiştir (I-V, Kahire 1415/1995). Eseri ayrıca Muhyiddin Dîb Müstû, Ahmed Muhammed es-Seyyid, Yûsuf Ali Büdeyvî ve Mahmûd İbrâhim Bezzâl el-Müfhim limâ eşkele min Telḫîṣi kitâbi Müslim adıyla yayımlamışlardır (I-VII, Beyrut 1417/1996).

3. Keşfü’l-Ḳınâʿ ʿan ḥükmi’l-vecd ve’s-semâʿ (ʿani’l-vecd ve’s-semâʿ) (Tanta 1992).

4. İḫtiṣâru Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî (Muḫtaṣarü’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaḥîḥ, Muḫtaṣarü’l-Buḫârî). Konya Mevlâna Müzesi (nr. 617) ve Karaviyyîn (M. Âbid el-Fâsî, I, 147) kütüphanelerinde nüshaları mevcuttur.

Kaynaklarda Kurtubî’nin ayrıca Buhârî’nin Ṣaḥîḥ’ine şerh yazdığı ve et-Teẕkire fî ẕikri’l-mevtâ ve aḥvâli’l-âḫire adlı bir eseri bulunduğu zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Ahmed b. Ömer el-Kurtubî, el-Müfhim limâ eşkele min Telḫîṣi kitâbi Müslim (nşr. Muhyiddin Dîb Müstû v.dğr.), Beyrut 1417/1996, neşredenlerin girişi, I, 8-40.

a.mlf., Telḫîṣu Ṣaḥîḥi’l-İmâm Müslim (nşr. Rif‘at Fevzî – Ahmed Mahmûd el-Hûlî), Kahire 1409/1988, neşredenlerin girişi, I, 7-28.

Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 1438.

İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müẕheb, I, 240-242.

Makkarî, Nefḥu’ṭ-ṭîb, II, 615.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 554, 557; II, 1493.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 96.

Brockelmann, GAL Suppl., I, 265, 664.

Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu, Ankara 1967, I, 60.

M. Âbid el-Fâsî, Fihrisü maḫṭûṭâti Ḫizâneti’l-Ḳaraviyyîn, Dârülbeyzâ 1399/1979, I, 147-148.

Abdülvehhâb b. Mansûr, Aʿlâmü’l-Maġribi’l-ʿArabî, Rabat 1406/1986, IV, 142-144.