KUTÂMÎ

Muhtemelen 40 (660-61) yılında Suriye’nin kuzeyinde Tağlib kabilesinin yaşadığı bölgede doğdu. “Keskin gözlü” anlamına gelen lakabı Kutâmî avcı bir kuş olan doğanın isimlerinden biridir (Cezzâr, III, 1280-1281). Hıristiyan iken müslüman olan Kutâmî’nin adı ilk defa, kabilesi Tağlib ile rakipleri Kays Aylân arasındaki Mercirâhit savaşı sırasında (64/684) duyuldu. Kutâmî, Abdullah b. Zübeyr ile Emevî hânedanı arasındaki ihtilâfta bu iki kabilenin farklı tarafları desteklemesi sebebiyle çıkan savaşlara katıldı. Bunların birinde Kays kabilesine esir düştü. Kabilenin reisi Züfer b. Hâris daha sonra onu serbest bıraktı; elinden alınan malları iade etti, ayrıca kendisine 100 deve verdi. Bu vesileyle Züfer b. Hâris için bir methiye nazmeden Kutâmî, diğer şiirlerinde savaşların verdiği zararlardan söz ederek iki kabileyi barışa davet etmiştir (Şevkī Dayf, s. 224-225).

Halife Abdülmelik b. Mervân, Kutâmî’nin şiirlerinden haberdar olunca çok beğenmiş, zekâ ve sanatını övmüştür. Kutâmî, Dımaşk’ta görüştüğü Velîd b. Abdülmelik’i Mütenebbî’nin methiyelerini andıran bir kasideyle methetmiş, Kureyş’in Hz. Peygamber’e yardımlarına, Hanîf dininin esaslarının tesbitindeki katkılarına işaretle bu kabileden takdirle söz etmiştir (Zekî Âbidîn Gureyyib, s. 41). Halifeler dışında diğer devlet adamları, edip ve âlimlerle de görüşen Kutâmî’nin ölümü için 101 (719-20), 110 (728-29) ve 130 (747-48) yılları gibi farklı tarihler verilmektedir. Şiirlerinde Ömer b. Abdülazîz’den hiç söz etmemesi ve Sîbeveyhi tarafından şiirlerinin şâhid olarak kullanılması dikkate alınarak onun 110 (728-29) yılından önce vefat ettiği söylenebilir. Çünkü Sîbeveyhi, Cerîr b. Atıyye (ö. 114/732) ve Ferezdak’tan (ö. 114/732) sonraki şairlerin şiirlerini şâhid olarak kullanmamıştır.

Kutâmî, Müslim b. Velîd’den önce “Sarîulgavânî” (güzellere vurgun) lakabını ilk alan şairdir. Şair Ahtal’in (ö. 92/710-11) onun dayısı olduğu söyleniyorsa da bunun doğru olmadığı, ancak her ikisinin Tağlib kabilesine mensup bir aileden geldiği belirtilmektedir.

Şiirlerinden Kutâmî’nin iyi yetiştiği, hem çöl hem de yerleşik hayatı iyi bildiği, fakat kendisinin insanı etkileyen, güven veren kahramanlık ve yiğitlik yönü itibariyle bedevîliği tercih ettiği anlaşılmaktadır. İbn Sellâm el-Cumâhî ona Baîs el-Mücâşiî, Küseyyir ve Zürrumme ile birlikte İslâmî dönem şairlerinin ikinci tabakası içinde yer verir ve kendisini Ahtal ile karşılaştırarak ince ve zarif bir şair olduğunu söyler (Fuḥûlü’ş-şuʿarâʾ, II, 534). Ahtal de Kutâmî’nin iyi bir şair olduğunu kabul eder (Merzübânî, s. 74).

Kutâmî’nin otuz iki parça şiirden meydana gelen divanı ilk defa Jacob Barth tarafından Berlin’de bulunan bir yazma nüsha esas alınarak şârihi bilinmeyen bir şerhiyle birlikte neşredilmiştir (Leiden 1902). Barth, şairin çeşitli kaynaklarda bulduğu dokuz beytini de divana eklemiştir. Bu neşirde Kutâmî’nin hayatı ve şiirine dair Almanca bir giriş yer almaktadır. Osman Reşer (Oskar Rescher) divan üzerine Beiträge sur Arabischen Poësie (Leiden 1960-1961) adıyla bir çalışma yapmıştır. Daha sonra İbrâhim es-Sâmerrâî ve Ahmed Matlûb, iki yazma nüshaya daha başvurarak Kutâmî ve şiiri hakkında bir giriş ve çeşitli notlar ilâvesiyle divanın ikinci neşrini gerçekleştirmişlerdir (Beyrut 1960).

BİBLİYOGRAFYA

Kutâmî, Dîvân (nşr. İbrâhim es-Sâmerrâî – Ahmed Matlûb), Beyrut 1960.

Cumahî, Fuḥûlü’ş-şuʿarâʾ, II, 534.

Câhiz, el-Buḫalâʾ (nşr. Tâhâ el-Hâcirî), Kahire 1981, s. 415-416.

Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eġānî, XXIII, 175-219.

Merzübânî, Muʿcemü’ş-şuʿarâʾ (nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc), Kahire 1379/1960, s. 73-74.

Ebû Zeyd el-Kureşî, Cemhere (Hâşimî), II, 803.

Abdürrahîm el-Abbâsî, Meʿâhidü’t-tenṣîṣ (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), Beyrut 1367/1947, I, 180-184.

Brockelmann, GAL Suppl., I, 94.

Abdülvehhâb es-Sâbûnî, Şuʿarâʾ ve devâvîn, Beyrut 1978, s. 122.

Şevkī Dayf, Târîḫu’l-edeb, II, 224-226.

Ömer Ferruh, Târîḫu’l-edeb, I, 559-603.

Zekî Âbidîn Gureyyib, el-Ḳuṭâmî: Ḥayâtüh ve şiʿruh, Kahire 1986.

Cezzâr, Medâḫilü’l-müʾellifîn, III, 1280-1281.

H. H. Bräu – [Ch. Pellat], “al-Ḳuṭāmī”, EI² (İng.), V, 540-541.