İMRÂN b. ŞÂHİN

Vâsıt’a bağlı Câmide’de doğdu. İşlediği bir cinayet sebebiyle Batîha’ya kaçarak burada gizlenmeye çalıştı. Çok geçmeden çevredeki avcıları ve eşkıyayı etrafında toplayarak Batîha’dan geçen yolcuların mallarını gasbetmeye başladı, yakalanacağını anlayınca Basra hâkimi Ebü’l-Kāsım el-Berîdî’ye sığındı. Bir süre sonra Berîdî tarafından Batîha’ya vali tayin edildi. İmrân, bu görevi sırasında Batîha’nın yüksek yerlerinde kaleler inşa etti, askerî gücünü giderek arttırmaya başladı ve kısa zamanda bölgede hâkim unsur haline geldi (338/949). Bağdat ile Basra arasındaki Dicle su yolunun kontrolü İmrân’ın eline geçti. Batîha’da ortaya çıkan bu durumu endişeyle karşılayan Irak Büveyhî Hükümdarı Muizzüddevle, nâibi Ebû Ca‘fer es-Saymerî’yi İmrân’ın üzerine sevketti. Ancak İmâdüddevle’nin ölümü üzerine Batîha’ya düzenlediği seferlerden vazgeçti. 339 (950) yılında ise Rûzbihân ed-Deylemî ile veziri Mühellebî’yi büyük bir orduyla Batîha’ya gönderdi. Meydana gelen savaşta Mühellebî’nin pek çok askeri öldürüldü; kendisi ölümden güçlükle kurtuldu. Bu olaydan sonra Muizzüddevle, İmrân’ın Batîha’daki hâkimiyetini resmen kabul etmek mecburiyetinde kaldı ve onu Batîha’ya vali tayin etti. İmrân, beş yıl sonra Muizzüddevle’nin öldüğüne dair şâyialar çıkınca Ahvaz’dan Bağdat’a gitmekte olan bir kafileye saldırıp para ve ticaret mallarına el koydu. Muizzüddevle’nin tepkisi üzerine paraları iade etti, ancak gasbettiği malları geri vermedi. Muizzüddevle de Rûzbihân’ı tekrar İmrân üzerine sevketti. Rûzbihân hücuma geçmeden İmrân Büveyhîler’e karşı isyan bayrağını açtı. Muizzüddevle, 356’da (967) Uman’a karşı yapacağı sefer sırasında Batîha’ya da uğrayıp isyanı bastırmaya karar verdi, fakat bu kararını gerçekleştiremeden öldü. Yerine geçen oğlu Bahtiyâr, İmrân ile anlaşma imzalayarak isyana son verdi.

360 (971) yılında Batîha bir defa da Bahtiyâr tarafından kuşatıldı; fakat yine başarı sağlanamadı. Daha sonraki yıllarda taraflar arasında dostane münasebetler kuruldu. Bahtiyâr, 363’te (973-74) Sebük Tegin’in isyanıyla karşılaştığı zaman İmrân b. Şâhin’e hil‘at gönderdi, kızıyla evlenmek istediğini bildirdi ve yardım istedi. İmrân onun her iki teklifini de reddetti.

İmrân b. Şâhin, Adudüddevle’nin kısa süreli ilk Irak hâkimiyeti sırasında mevkiini korumak için bağlılığını bildirmek üzere ona elçiler gönderdi (364/974-75), fakat çok geçmeden taraf değiştirerek Irak’ta Adudüddevle karşısında oluşan muhalefet içinde yer aldı. Asker göndererek bu muhalefeti destekledi. 366’da (976-77) Adudüddevle’nin tekrar Irak’a yürümesi üzerine zor durumda kalan Bahtiyâr’dan yeni bir yardım çağrısı alan İmrân onu Batîha’da ağırladı ve kendisine askerî teçhizat yardımında bulundu. Bahtiyâr da ona Muînüddevle lakabını verdi.

Muharrem 369’da (Ağustos 979) İmrân ölünce yerine oğlu Hasan geçti. Büveyhî Hükümdarı Adudüddevle de aynı yıl Batîha’yı kuşattı; fakat başarısız oldu. Hasan, Adudüddevle’ye tâbi olmak ve vergi vermek şartıyla hâkimiyetini korudu. İmrân’ın diğer oğlu Ebü’l-Ferec 372’de (982-83) Hasan’ı öldürerek yerine geçti ve bu değişikliği yeni Büveyhî Hükümdarı Samsâmüddevle’ye onaylattı. Ancak ertesi yıl Ebü’l-Ferec, İmrân’ın kumandanlarından Muzaffer b. Ali Hâcib tarafından öldürüldü. Başlangıçta Hasan’ın oğlu Ebü’l-Meâlî’yi tahta geçiren Muzaffer çok geçmeden iktidara el koydu ve kendisinin Samsâmüddevle tarafından Batîha’ya vali tayin edildiğini gösteren sahte bir belge düzenledi. Böylece yaklaşık yarım yüzyıl süren Batîha Emirliği sona erdi. İmrân b. Şâhin’in bir diğer oğlu Ebü’l-Heycâ Muhammed 412’de (1021) Batîha’da iktidarı ele geçirmek istediyse de başarılı olamadı.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Miskeveyh, Tecâribü’l-ümem, II, 119-120, 123, 129-131, 158-159, 218, 231-232, 296-297, 329-330, 346-347, 354, 365-366, 369-370, 398, 409-412.

Rûzrâverî, Ẕeylü Tecâribi’l-ümem (nşr. H. F. Amedroz), Oxford 1921, III, 82, 87-90.

Muhammed b. Abdülmelik el-Hemedânî, Tekmiletü Târîḫi’ṭ-Ṭaberî (Taberî, Târîḫ [Ebü’l-Fazl] XI içinde), s. 373, 380, 433.

İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VIII, 481-482, 485, 491, 510, 573, 575, 610-611, 644, 672, 701; IX, 23-24, 31, 324.

Ebü’l-Fidâ, el-Muḫtaṣar fî aḫbâri’l-beşer, Beyrut 1375/1956, I/3, s. 133; I/4, s. 10.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVI, 267.

Mafizullah Kabir, The Buwayhid Dynasty of Baghdad, Calcutta 1964, s. 10-15, 20, 22, 25, 29, 33, 36, 50.

Fârûk Ömer, Târîḫu’l-ḫalîci’l-ʿArabî fi’l-ʿuṣûri’l-İslâmiyyeti’l-vüsṭâ, Bağdad 1985, s. 179-183.

“İmrân b. Şâhin”, İA, V/2, s. 987.

“ʿImrān b. S̲h̲āhīn”, EI² (İng.), III, 1175-1176.