Şehrin eski adı Tabakhâne olan İshak Fakih mahallesindedir. Kütahya’nın Germiyanoğulları ile Osmanlılar arasında el değiştirdiği dönemde kadılık yapan İshak Fakih Halil tarafından yaptırılmıştır. 825 (1422) yılında düzenlenen vakfiyesinde mescidle derununda ölümünden sonra türbesi için bir zâviye, çeşme ve kütüphanesi bulunan medreseden söz edilmektedir. Bugün mevcut olmayan çeşmenin kitâbesi Kütahya Müzesi’nde (nr. 108) muhafaza edilmekte olup üzerinde 823 (1420) tarihi mevcuttur. Bu dönemde beyliğin başında Germiyanoğlu II. Yâkub Bey vardı.
Cami, son cemaat yerinin bulunduğu kuzey cephesinde yalnız kesme taş, diğer taraflarda taş arasında tuğla hatıl örgülü duvarlara sahiptir. Üzeri tek kubbeyle örtülü olan yapının önünde üç bölümlü bir son cemaat yeri mevcuttur. Son cemaat yerinin batısında biraz uzatılmış bölüm çinili sandukaların yer aldığı bir türbe olup bu durum vakfiyede belirtilen zâviyeye (köşe) uygundur. Doğu tarafındaki minare ise dışa çıkıntı yapar. Kapı üzerinde sülüs hatla yazılmış dört satırlık Arapça kitâbe 837 (1433-34) tarihli olup burada adı geçmemekle birlikte II. Murad devrine aittir.
Vakfiyesinde ayrıntılarına işaret edilen medresenin yıkılmış olduğu sanılıyordu. Ancak bu yapı, vakfiyede belirtildiği gibi dershane-mescidinin derununda müderrislerle talebe için vakfedilen kitapların saklanmasına mahsus hücreyle (kütüphane) birlikte ayaktadır. Caminin karşısındaki yapı, XX. yüzyılda üstüne ikinci bir kat ilâve edildiği ve cephesi değiştirildiği için araştırmacıların dikkatini çekmemiştir.
İshak Fakih Külliyesi bünyesindeki yapıların nisbetleri mütevazidir. II. Yâkub Bey’in beyliğini Osmanlılar’a devrettiği geçiş döneminde her iki saltanata hizmet ettiği anlaşılan bânisinin düzenlemiş olduğu vakfiyeye aynen uyan yapılarıyla mimarlık tarihinde üzerinde durulması gereken bir külliyedir.
BİBLİYOGRAFYA
Evliya Çelebi, Seyahatnâme, IX, 23, 28, 119, 278.
İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Kütahya Şehri, İstanbul 1932, s. 109.
Hamza Güner, Kütahya Camileri, Kütahya 1964, s. 24-25.
Ayverdi, Osmanlı Mi‘mârîsi II, s. 519.
Mustafa Çetin Varlık, Germiyanoğulları Tarihi (1303-1429), Ankara 1974, s. 131, 150-154; ek 13.
a.mlf., XVI. Yüzyılda Kütahya Sancağı, Erzurum 1980, s. 106.
Ara Altun, “Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi-Bir Deneme”, Kütahya: Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan, İstanbul 1981-82, s. 304-316.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2000 yılında İstanbul’da basılan 22. cildinde, 532-533 numaralı sayfalarda yer almıştır.