İBN ASKER el-GASSÂNÎ

Endülüs’ün güneyindeki Mâleka (Malaga) şehrinin bir köyünde doğdu. İbnü’l-Ebbâr’ın tahminen 584 (1188) yılında doğduğunu kaydetmesine karşılık (et-Tekmile, I, 349) Zehebî altmış küsur yaşında vefat ettiğini belirtmektedir (Târîḫu’l-İslâm, s. 286). Buna göre anılan tarihten on yıl kadar önce doğmuş olmalıdır. Öğrenimini Mâleka’da tamamladı ve buraya yerleşti. Tahsil maksadıyla seyahat edip etmediği bilinmemekle birlikte hocalarının değişik bölgelere mensup olması seyahat ettiği ihtimalini güçlendirmektedir. Hocaları arasında Ebü’l-Haccâc İbnü’ş-Şeyh, Ebü’l-Kāsım İbn Semecûn, Kādî Ebü’l-Hattâb İbn Vâcib el-Kaysî, Ebû İshak İbrâhim b. Ali el-Havlânî, Ebû Mûsâ Îsâ b. Süleyman er-Ruaynî, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Abdülvâhid el-Mellâhî, Kādî Ebû Muhammed İbn Havtullah ve Ebû Muhammed İbnü’l-Kurtubî gibi âlimler bulunmaktadır. Ebû Bekir Ahmed b. Abdullah el-Mâlekī, İbnü’l-Ebbâr, kız kardeşinin oğlu Ebû Bekir İbn Hamîs, İbn Bekir el-İlbîrî ise talebelerinden bazılarıdır.

Mâleka’da önce Kādî Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan’ın nâibi olarak bir süre görev yapan İbn Asker, 635 (1238) yılında Nasrî Emîri Ebû Abdullah Muhammed b. Nasr’ın ısrarı üzerine kadı tayin edildi ve 4 Cemâziyelâhir 636 (12 Ocak 1239) tarihinde vefatına kadar bu görevini sürdürdü.

İbn Asker, Muvahhidîler’in en parlak döneminde yaşamış ve bu olumlu gelişmelerden etkilenmiştir. Birçok ilim dalında büyük ve üstün yeteneği olan İbn Asker aynı zamanda bir şairdi. Ancak şiirlerini değerlendirenler didaktik özelliğinin yanı sıra tasannuun bulunduğuna da işaret etmişlerdir.

Eserleri. Lisânüddin İbnü’l-Hatîb, İbn Asker’in tefsir, hadis, tarih, siyer, nahiv ve eğitim gibi çeşitli ilim dallarında çok sayıda eser telif ettiğini bildirmişse de bunlardan yalnızca ikisi günümüze ulaşmıştır.

1. el-İkmâl ve’l-itmâm fî ṣılati’l-İʿlâm bi-meḥâsini (mecâlisi)’l-aʿlâm min ehli Mâleḳati’l-kirâm (Maṭlaʿu’l-envâr ve nüzhetü’l-ebṣâr fîmâ iḥtevet ʿaleyhi Mâleḳa mine’r-rüʾesâ ve’l-aʿlâm ve’l-aḫbâr ve taḳyîdü mâ lehüm mine’l-menâḳıb ve’l-âs̱âr). Asbağ b. Ali b. Ebü’l-Abbas’ın zamanımıza kadar gelmeyen el-İʿlâm bi-meḥâsini (mecâlisi)’l-aʿlâm min ehli Mâleḳati’l-kirâm adlı eserinin zeyli olup o döneme ait içtimaî hayatla tarihî olaylara dair önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Ancak İbn Asker bu kitabını tamamlayamadan vefat etmiş, geri kalan bölümlerini talebesi ve kız kardeşinin oğlu Ebû Bekir İbn Hamîs yazmıştır. Eserin Merakeş’te özel bir kütüphanede bir nüshası bulunmaktadır (DMBİ, IV, 299). Lisânüddin İbnü’l-Hatîb el-İḥâṭa’da, Ebü’l-Hasan en-Nübâhî Târîḫu Ḳuḍâti’l-Endelüs’te bu kitaptan çokça nakilde bulunmuşlardır.

2. et-Tekmîl (et-Tekmile) ve’l-itmâm li-Kitâbi’t-Taʿrîf ve’l-iʿlâm. Abdurrahman b. Abdullah es-Süheylî’nin et-Taʿrîf ve’l-iʿlâm fîmâ übhime mine’l-esmâʾi ve’l-aʿlâm fi’l-Ḳurʾân (Kahire 1356/1938; Beyrut 1407/1987) adlı eserinin zeyli olup Kur’ân-ı Kerîm’de haklarında âyet nâzil olan kişileri tanıtmak amacıyla kaleme alınmıştır. Çeşitli yazma nüshaları bulunan eser (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 519; Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 185, Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 93; ayrıca bk. Brockelmann, GAL, I, 526), Riyad Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye’nin Usûlü’d-dîn Fakültesi’nde Hüseyin Abdülhâdî Muhammed tarafından doktora tezi olarak neşre hazırlanmış (1404/1984), ayrıca Hasan İsmâil Merve tarafından tahkik edilerek yayımlanmıştır (Beyrut 1418/1997). Muhammed b. Ali el-Belensî, bu iki eseri Ṣılatü’l-cemʿ ve ʿâʾidü (ʿavâʾidü)’t-teẕyîl li-mevṣûli kitâbeyi’l-İʿlâm ve’t-Tekmîl adıyla birleştirmiştir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 19956, 24441; ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 377).

İbn Asker’in kaynaklarda adı geçen diğer başlıca eserleri de şunlardır: Erbaʿûne ḥadîs̱en (Müellif bu eserde hadisi aldığı şeyhinin adıyla o hadisi rivayet eden sahâbînin adının aynı olmasına dikkat etmiştir; Lisânüddin İbnü’l-Hatîb’in de belirttiğine göre eser, daha önce benzeri telif edilmeyen ve müellifinin hadis ilmindeki vukufunu ortaya koyan bir çalışmadır), Nüzhetü’n-nâẓır fî menâḳıbi ʿAmmâr b. Yâsir, el-Ḫaberü(el-Cüzʾü)’l-muḫtaṣar fi’s-sülüv ʿan ẕehâbi’l-baṣar, Şifâʾü’l-ʿille fî semti’l-ḳıble, el-Meşreʿu’r-revî fi’z-ziyâdeti ʿalâ Ġarîbeyi’l-Herevî, er-Risâle fi’d-diḫâri’ṣ-ṣabr ve’ftiḫâri’l-ḳaṣr ve’l-ḳabr.

BİBLİYOGRAFYA

İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile, Madrid 1886, I, 348-349.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XXIII, 65-66.

a.mlf., Târîḫu’l-İslâm: sene 631-640, s. 285-286.

İbnü’l-Hatîb, el-İḥâṭa, II, 172-175; ayrıca bk. I, 83, 410, 416, 435, 465, 467, 471; II, 172, 343, 444, 484; III, 305, 406; IV, 109.

Nübâhî, Târîḫu ḳuḍâti’l-Endelüs, Beyrut 1403/1983, s. 123, ayrıca bk. s. 82, 94, 101, 109, 113, 114, 116, 118.

Süyûtî, Buġyetü’l-vuʿât, I, 179-180.

Makkarî, Nefḥu’ṭ-ṭîb, II, 351-352.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 302, 421-422.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 113.

Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 181-194.

Brockelmann, GAL, I, 526; Suppl., I, 734; II, 377.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VII, 170.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XI, 7.

Salâh M. el-Hıyemî, Fihrisü maḫṭûṭâti Dâri’l-kütübi’ẓ-Ẓâhiriyye: ʿUlûmü’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm, Dımaşk 1404/1984, II, 88-89.

Meryem Sâdıkī, “İbn ʿAsker”, DMBİ, IV, 298-299.

J. D. Latham, “Ibn ʿAskar”, EI² Suppl. (İng.), s. 381-382.