İBN HİLÂL el-MAKDİSÎ

714’te (1314) Kudüs’te doğdu. Sûfî İbrâhim el-Havvâs’ın (ö. 291/903) soyundan geldiği için Havvâsî nisbesiyle de anılır (Zehebî, s. 33). Kudüs, Dımaşk ve Kahire gibi ilim merkezlerinde hadis öğrendi ve bu sahada temayüz etti. Zehebî’den İbn Mâce’nin es-Sünen’ini okudu; İbn Seyyidünnâs, Birzâlî, Alâî ve Zeynüddin el-Irâkī’den ders aldı. Memlükler döneminde Şam valiliği yapan Tenkiz’in 729’da (1329) Kudüs’te inşa ettirdiği Tenkiziyye Medresesi’nde Alâî’nin ölümünden (761/1359) sonra hadis hocalığına başladı ve hayatının sonuna kadar görevini sürdürdü. Bu medresede hadis hocalığı yapmak için âlî rivayetleri semâ yoluyla almanın ve onları iyi zaptetmenin şart olduğu (el-Mevsûʿatü’l-Filisṭîniyye, III, 17) göz önüne alınırsa İbn Hilâl’in hadis ilmindeki yerinin önemli olduğu anlaşılır. Şâfiî fukahasından olduğu belirtilen ve fazilet sahibi bir âlim olarak nitelendirilen İbn Hilâl el-Makdisî, Rebîülâhir 765’te (Ocak 1364) Mısır’da vefat etti. İbn Hacer ise onun Kudüs’te öldüğünü kaydetmektedir.

Eserleri. 1. Müs̱îrü’l-ġarâm ilâ ziyâreti’l-Ḳuds ve’ş-Şâm. 23 Şâban 752’de (15 Ekim 1351) Kudüs’te tamamlanan eser, Filistin tarihi ve Kudüs’ün fazileti hakkında telif edilen ilk önemli kaynaklardan olup birinci kısmında Şam’ın sınırları ve faziletleri, ikinci kısmında Mescid-i Aksâ ile ilgili tarihî bilgiler ve onun faziletleri anlatılmaktadır. Muhammed b. Ammâr b. Muhammed el-Mâlikî eseri Müntehe’l-merâm fî taḥṣîli Müs̱îri’l-ġarâm adıyla ihtisar etmiştir. Kemâleddin es-Süyûtî ile Ebü’l-Yümn el-Uleymî’nin geniş ölçüde faydalandığı kitabın 5-7. fasıllarını ilk defa Guy Le Strange İngilizce tercümesiyle birlikte (bk. bibl.), daha sonra Ahmed el-Hâlidî (Yafa 1946) ve Ahmed el-Hâtimî (Beyrut 1415/1994) tamamını neşretmişlerdir. Müs̱îrü’l-ġarâm’ın kaynakları ve muhtevasıyla ilgili bir çalışma da Conrad Koening tarafından yapılmıştır (Islamic Geography, LXXIV, 147-177).

2. el-Miṣbâḥ fi’l-cemʿ beyne’l-Eẕkâr ve’s-Silâḥ. Nevevî’nin el-Eẕkâr’ı ile İbnü’l-İmâm’ın Silâḥu’l-müʾmin fi’d-duʿâʾ ve’ẕ-ẕikr adlı eserlerinden seçme dua ve zikirleri ihtiva etmekte olup yazma nüshalarından biri Manisa İl Halk Kütüphanesi’nde (nr. 1193), bir diğeri Berlin’de (nr. 3705) bulunmaktadır (Brockelmann, GAL, II, 162).

3. İntihâʾü’s-senen ve’ktifâʾü’s-Sünen. Ebû Dâvûd’un es-Sünen’i üzerine yapılan bir şerhtir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1006).

4. İktifâʾü’l-minhâc fî eḥâdîs̱i’l-miʿrâc (a.g.e., I, 136).

5. ʿUcâletü’l-ʿâlim min kitâbi’l-Meʿâlim. Hattâbî’nin Meʿâlimü’s-Sünen’inin muhtasarıdır (a.g.e., II, 1005).

6. İfhâmü’l-mümârî bi-aḫbâri Temîm ed-Dârî. Temîm ed-Dârî’nin Kudüs’e seyahatle ilgili rivayetlerini doğrulamak amacıyla yazılmıştır (el-Mevsûʿatü’l-Filisṭîniyye, III, 370).

BİBLİYOGRAFYA

İbn Hilâl el-Makdisî, Müs̱îrü’l-ġarâm ilâ ziyâreti’l-Ḳuds ve’ş-Şâm (nşr. Ahmed el-Hâtimî), Beyrut 1415/1994, neşredenin girişi, s. 20-40.

Zehebî, el-Muʿcemü’l-muḫtaṣ bi’l-muḥaddis̱în (nşr. M. Habîb el-Hîle), Tâif 1408/1988, s. 33.

İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, I, 242.

Takıyyüddin İbn Fehd, Laḥẓü’l-elḥâẓ (Ẕeylü Teẕkireti’l-ḥuffâẓ li’ẕ-Ẕehebî içinde nşr. M. Zâhid el-Kevserî), Dımaşk 1347, s. 148-150.

Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Ünsü’l-celîl bi-târîḫi’l-Ḳuds ve’l-Ḫalîl, Kahire 1283/1866, II, 499-550.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 136; II, 1005, 1006, 1589, 1707.

Brockelmann, GAL, II, 162; Suppl., II, 162.

Ziriklî, el-Aʿlâm, I, 216.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, II, 62-63.

Conrad Koening, “Der Kitāb muṭīr al-ġarām ilā zijāra al-Ḳuds wa’š-Šamdes Šihābeddīn Abū Maḥmūd Aḥmed al-Muḳaddasī”, Islamic Geography (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1993, LXXIV, 147-177.

Guy Le Strange, “Description of the Noble Sanctuary at Jerusalem in 1470 A.D., by Kamâl (or Shams) ad Dîn as Suyûtî, Extracts Re-Translated”, JRAS, XIX (1887), s. 247-305 (aynı makale için bk. Islamic Geography [ed. Fuat Sezgin], Frankfurt 1993, LXXIII, 139-199).

Mv.Fs., I, 106.

el-Mevsûʿatü’l-Filisṭîniyye, Beyrut 1990, II, 611-612; III, 14, 17, 337, 370; VI, 810.