İBN INEBE

748 (1347) yılında Hille’de doğdu. Hz. Hasan’ın torunu Abdullah Mahz’ın neslinden geldiği ve nesebinin yirminci halkada Hz. Ali’ye ulaştığı bilinmektedir; bundan dolayı Hasenî, annesi Hz. Hüseyin neslinden geldiği için de bazan Hüseynî nisbesiyle anılır. İbn Inebe künyesi dedelerinden Inebe el-Asgar’dan alınmadır ve bunun İbn Ukbe, İbn Utbe, İbn Anbese şekillerinde okunduğu da görülür (Tebrîzî, VIII, 127).

İbn Inebe, ilk öğreniminden sonra Mecdüddin Muhammed Alemüddin Ali en-Nakīb’den İbn Hâcib’in el-Kâfiye’sini okudu. Daha sonra kayınpederi Tâceddin Ebû Abdullah Muhammed el-Kāsım b. Muayye’den on iki yıl süreyle fıkıh, hadis, matematik, edebiyat ve özellikle nesep ilmini öğrendi. Onun el-Ceẕvetü’z-zeytûniyye adlı eserini, arkasından da Seyyid Hüseyin el-Ubeydilî’nin Muḳaddime’sini okudu; Ubeydilî’nin öğrencisi Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Ömerî’nin el-Mebsûṭ, el-Mücdî, eş-Şâfî ve el-Müşeccer adlı kitaplarını İbn Muayye tarikiyle rivayet etti. Bu hocasının 776’da (1374) ölümünün ardından ilmî seyahatlere çıktı ve İsfahan, Herat, Semerkant, Mezârışerif, Belh ve Mekke’ye gitti; buralarda karşılaştığı birçok âlimden özellikle nesep ilmi konusunda faydalanma imkânı buldu. İbn Inebe 4 Safer 828 (26 Aralık 1424) tarihinde Kirman’da vefat etti.

Eserleri. 1. ʿUmdetü’ṭ-ṭâlib fî ensâbi âli Ebî Ṭâlib. Müellifin çeşitli hacim ve düzenlemelerle kaleme alıp değişik kişilere takdim etmesinden dolayı eserin birbirinden farklı üç ayrı versiyonu bulunmaktadır. a) ʿUmdetü’ṭ-ṭâlib fî ensâbi âli Ebî Ṭâlib el-kübrâ. 802 (1400) yılında ayrıntılı bir şekilde yazılan, fakat bölümlere ayrılmayan bu çalışma Timur’a takdim edildiği için ʿUmdetü’ṭ-ṭâlib et-Teymûriyye el-kübrâ diye bilinmektedir. Eserin bir nüshası Tahran Üniversitesi Kütüphanesi’nde (nr. 969) kayıtlıdır (geniş bilgi için bk. Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa, XV, 336-339). b) ʿUmdetü’ṭ-ṭâlib fî ensâbi âli Ebî Ṭâlib el-Celâliyyeti’ṣ-ṣuġrâ. 812’de (1409-10), devrin tanınmış nesep âlimlerinden Nakīb Celâleddin Hasan b. Amîdüddin Ali b. Hüseynî için yazılmıştır; günümüzde ʿUmdetü’ṭ-ṭâlib denildiğinde bu versiyon akla gelir. Müellif bir mukaddime, üç bölüm ve çeşitli alt bölümler halinde düzenlediği çalışmasında bir öncekinden büyük ölçüde faydalanmış, eseri adadığı kişiye de yer vererek onun İmam Zeynelâbidîn’in soyuna mensup olduğunu kaydetmiştir (ʿUmdetü’ṭ-ṭâlib, s. 38). Bilinen yazma nüshalardan biri Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Damad İbrâhim Paşa, nr. 385). Çeşitli zamanlarda basılan eserin (Bombay 1318/1900 [taş baskısı]; Necef 1358; Beyrut, ts. [Dâru mektebeti’l-hayât]; Kum 1417/1996) ilmî neşirleri Muhammed Hasan Âl-i Tâlekānî (Necef 1380/1961) ve Nizâr Rızâ (Beyrut 1962) tarafından yapılmıştır. c) ʿUmdetü’ṭ-ṭâlib fî ensâbi âli Ebî Ṭâlib el-Müşaʿşaʿiyye. Müellifin bu eseri, ölümünden bir yıl önce geniş ölçüde ikinci çalışmasından faydalanarak Sultan Mehdî b. Muhammed b. Felâh el-Muşa‘şaî yahut babası için yazdığı bilinmektedir. Bir nüshası Seyyid Hasan Sadr Kütüphanesi’nde (DMT, I, 353), başı ve sonu eksik bir başka nüshası da Ali Âl-i Kâşifülgıtâ’nın Necef’teki özel kütüphanesinde bulunmaktadır (Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa, XV, 339). ʿUmdetü’ṭ-ṭâlib, Hür el-Âmilî ve Muhammed Bâkır Meclisî gibi müelliflerin en çok faydalandıkları eserlerdendir.

2. el-Fuṣûlü’l-faḫriyye fî uṣûli’l-beriyye. ʿUmdetü’ṭ-ṭâlib el-Celâliyye’nin muhtasar Farsça tercümesi olduğu anlaşılan eser, Timurlu Hükümdarı Şâhruh zamanında Horasan’ın ileri gelen devlet adamlarından Emîr Fahreddin Hasan b. Şemseddin el-Hüseynî için kaleme alınmıştır ve bir mukaddime ile üç bölümden oluşmaktadır. ʿUmdetü’ṭ-ṭâlib’de bulunmayan bazı bilgileri de ihtiva eden kitap Seyyid Kâzım Mûsevî’nin tashihi, Şâdrevân Celâleddin Hümâî’nin bir mukaddimesi ve Celâleddin Hüseynî’nin açıklayıcı notları ile yayımlanmıştır (Tahran 1346 hş./1387 h.).

3. et-Tuḥfetü’l-Cemâliyye (Tuḥfetü’ṭ-ṭâlib) fî ensâbi’ṭ-Ṭâlibiyye. Horasan eşrafından Seyyid Mahmûd Şah Mûsevî Hamzavî için yazılmış Farsça bir eser olup bir nüshası Kum’da Mar‘aşî Kütüphanesi’nde (nr. 43) bulunmaktadır (ayrıca bk. a.g.e., III, 424, 448).

4. Baḥrü’l-ensâb fî nesebi Benî Hâşim. Bir mukaddime ile beş bölümden oluşan bir eserdir (çeşitli yazmaları için bk. DMBİ, IV, 345; Corcî Zeydân eserin Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de kayıtlı, sonunda Tâcü’l-ʿarûs sahibi Seyyid Murtazâ ez-Zebîdî’nin hattıyla kitâbe kaydı bulunan 276 sayfa hacmindeki bir nüshasından söz etmektedir: Âdâb, III, 184).

5. et-Târîḫu’l-kebîr. Müellifin 700 (1300-1301) yılına kadar cereyan eden olayları ele aldığını belirttiği bir eserdir (el-Fuṣûlü’l-faḫriyye, s. 22).

BİBLİYOGRAFYA

İbn Inebe, ʿUmdetü’ṭ-ṭâlib, Beyrut, ts. (Dâru mektebeti’l-hayât), s. 36-38.

a.mlf., el-Fuṣûlü’l-faḫriyye (nşr. Seyyid Kâzım Mûsevî v.dğr.), Tahran 1387, s. 22.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1167-1168.

Bahrülulûm-i Tabâtabâî, Ricâlü’s-seyyid Baḥri’l-ʿulûm (nşr. M. Sâdık Bahrülulûm – Hüseyin Bahrülulûm), Tahran 1363 hş., I, 435-438.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 123-124.

Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa ilâ teṣânîfi’ş-Şîʿa, Necef 1357/1938, III, 424-425, 448; XV, 336-339; XXIV, 134-135.

a.mlf., Ṭabaḳātü aʿlâmi’ş-Şîʿa, Tahran 1366, s. 58.

Brockelmann, GAL, II, 255; Suppl., II, 72, 271.

Abbas el-Kummî, el-Künâ ve’l-elḳāb, Beyrut 1983, I, 367.

Tebrîzî, Reyḥânetü’l-edeb, I, 423; VIII, 127.

C. Zeydân, Âdâb, III, 184.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), I, 177.

Aʿyânü’ş-Şîʿa, III, 40-41.

B. Scarcia Amoretti, “Ibn ʿInaba”, EI² (İng.), III, 807-808.

Hasan Yûsufî Eşkûrî, “İbn ʿInebe”, DMBİ, IV, 344-345.

“İbn ʿInebe”, DMT, I, 352-354.