İBN KĀDÎ ACLÛN, Necmeddin

22 Rebîülevvel 831 (10 Ocak 1428) tarihinde Dımaşk’ta doğdu ve burada büyüdü. Babasının dedesi Dımaşk köylerinden Aclûn’da kadılık yaptığı için onun soyundan gelenler İbn Kādî Aclûn künyesiyle tanındı. İlk eğitimini babasından aldı. Küçük yaştan itibaren önce Kur’an’ı, ardından çeşitli ilimlere dair yirmiyi aşkın temel eseri ezberledi. Dımaşk’taki hocaları arasında İbn Hatîb en-Nâsıriyye, Alâeddin el-Kirmânî, İbn Nâsırüddin ve Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe gibi meşhur âlimler vardır. 850 (1446) yılında babasıyla birlikte Kahire’ye gitti. Daha sonra da birkaç defa seyahat ettiği Kahire’de İbn Hacer el-Askalânî, Bedreddin el-Aynî, İbnü’l-Hümâm, Mahallî, Sâlih b. Ömer el-Bulkīnî, Ebü’l-Fazl İbnü’ş-Şıhne, Kâfiyeci, Şümünnî gibi birçok âlimden tefsir, hadis, fıkıh, ferâiz ve hesap dersleri aldı. Ayrıca Kudüs ve Hicaz’a da seyahatlerde bulundu.

Özellikle Şâfiî fıkhında Dımaşk ve Kahire’de otorite haline gelen İbn Kādî Aclûn kelâm ilminde de eser verecek düzeye ulaştı. Kahire’de Dârü’l-adl’de müftülük, İbn Tolun Camii ve Hicâziyye Medresesi’nde müderrislik ve Bâsıtiyye Medresesi’nde kütüphanecilik yaptı. Dımaşk’ta Zâhiriyyetü’l-Berrâniyye, Atabekiyye, Azîziyye, İbn Ebû Ömer, en-Nâsıriyyetü’l-Cevvâniyye, Rükniyye, eş-Şâmiyyetü’l-Cevvâniyye, Bâderâiyye, Devlaiyye ve Felekiyye medreselerinde müderrislik, Hatuniyye’de ise şeyhlik görevlerinde bulundu. Ayrıca Emeviyye Camii’nde hadis dersleri verdi. Aralarında Şemseddin es-Sehâvî gibi âlimlerin bulunduğu birçok talebe yetiştiren İbn Kādî Aclûn’un bir müddet kadı nâibliği yaptığı da kaydedilmektedir.

Dımaşk ve Kahire’deki devlet adamlarıyla iyi ilişkiler içinde olan İbn Kādî Aclûn, Memlük Sultanı Kayıtbay’ın isteği üzerine gittiği ve Mısır Şâfiî kadılığına tayin edildiği Kahire’de hastalanarak memleketine dönmek için yola çıktı. 13 Şevval 876 (24 Mart 1472) tarihinde yolu üzerindeki Bilbîs yakınlarında vefat etti; cenazesi Kahire’ye geri götürülerek sır kâtibi İbn Müzhir el-Ensârî’nin türbesine defnedildi.

Eserleri. 1. et-Tâc fî zevâʾidi’r-Ravża ʿale’l-Minhâc. Yahyâ b. Şeref en-Nevevî’nin Şâfiî fıkhına dair Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn ile Minhâcü’ṭ-ṭâlibîn adlı eserlerini karşılaştırarak birincide bulunup ikincide bulunmayan bilgileri derlediği bir kitap olup Chester Beatty Library’de bir nüshası bulunmaktadır (nr. 3839; ayrıca bk. Ziriklî, VII, 116).

2. Muġni’r-râġıbîn fî şerḥi Minhâci’ṭ-ṭâlibîn. Minhâcü’ṭ-ṭâlibîn’e yaptığı muhtelif şerhlerden biridir.

3. Bedîʿu’l-meʿânî fî şerḥi ʿAḳīdeti’ş-Şeybânî. Kādiriyye tarikatı şeyhlerinden Ebû Muhammed Yûnus b. Yûsuf eş-Şeybânî’nin el-ʿAḳīdetü’ş-Şeybâniyye’sinin şerhi olan eserin Süleymaniye (Fâtih, nr. 3095/2, vr. 5-52; Şehid Ali Paşa, nr. 637, vr. 193-240; Lâleli, nr. 2286/1; Reşid Efendi, nr. 318) ve Beyazıt Devlet (Bayezid, nr. 2814) kütüphanelerinde nüshaları vardır (ayrıca bk. DİA, II, 259).

4. Naṣîḥatü’l-aḥbâb fî lübsi fervi’s-sincâb. Sincap kürkünün tabaklanmak suretiyle temizlenemeyeceğine, dolayısıyla bundan yapılan şeylerin giyilmesinin câiz olmadığına dair bir risâle olup bir nüshası Adana İl Halk Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (nr. 867, vr. 196^a-200^b) (bu eserlerin yazma nüshaları için ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., I, 291, 682; Sezgin, I, 431; Pertsch, I, 182, 185; II, 15-16).

İbn Kādî Aclûn’un kaynaklarda adı geçen diğer bazı eserleri de şunlardır: Taḥrîrü’l-Minhâc, Taṣḥîḥu’l-Minhâc, Hâdi’r-râġıbin ilâ Minhâci’ṭ-ṭâlibîn, Risâle fî ẕebâʾiḥi ehli’l-kitâb ve münâkeḥatihim ve İḫtilâfü’l-eʾimme.

BİBLİYOGRAFYA

Hatîb el-Cevherî, İnbâʾü’l-heṣr bi-ebnâʾi’l-ʿaṣr (nşr. Hasan Habeşî), Kahire 1970, s. 419, 420-422.

Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, VIII, 96-97.

Süyûtî, Naẓmü’l-ʿiḳyân (nşr. Philip K. Hitti), New York 1927, s. 150.

Nuaymî, ed-Dâris fî târîḫi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I, 347-348.

İbn İyâs, Bedâʾiʿu’z-zühûr, III, 69-70.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 865, 873, 930; II, 1158, 1875, 1957.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VII, 322.

İbnü’l-Gazzî, Dîvânü’l-İslâm (nşr. Seyyid Kisrevî Hasan), Beyrut 1411/1990, IV, 40-41.

Şevkânî, el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ, II, 197.

Pertsch, Gotha, I, 182, 185; II, 15-16.

Brockelmann, GAL Suppl., I, 291, 682.

Îżâḥu’l-meknûn, II, 587.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 207.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VII, 116.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, X, 223-224.

a.mlf., el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 688.

A. J. Arberry, The Chester Beatty Library a Handlist of the Arabic Manuscripts, Dublin 1959, IV, 26 (lv. 112).

Sezgin, GAS, I, 431.