İBN KĀDİ’l-CEBEL

Babasının Hanbelî kadılığı yaptığı Dımaşk’ta 9 Şâban 693 (5 Temmuz 1294) tarihinde doğdu. Birçok âlim yetiştiren Kudüs asıllı Kudâme ailesine mensuptur. İbn Kādi’l-Cebel İbn Şeyhü’l-Cebel lakabıyla tanınmıştır. İsmâil b. Abdurrahman el-Ferrâ, Muhammed b. Ali el-Vâsıtî, Ahmed b. Abdurrahman b. Mü’min es-Sûrî, Muhammed b. Yahyâ b. Sa‘d el-Makdisî, Takıyyüddin Süleyman b. Hamza, Müneccâ et-Tenûhî gibi âlimlerden hadis dinledi. Takıyyüddin İbn Teymiyye’den başta fıkıh olmak üzere birçok ilim dalında ders aldı.

Babası Hasan b. Abdullah, Takıyyüddin İbn Teymiyye, Ebü’l-Fazl İbn Asâkir ve Ömer İbnü’l-Kavvâs gibi âlimlerin icâzetiyle genç yaşta fetva vermeye başlayan İbn Kādi’l-Cebel, Hanbelî fıkhı konusundaki derin bilgisiyle mezhepte ictihad derecesine ulaştı. Mısır’dan aldığı davet üzerine, yeni inşa edilen Sultan Hasan Medresesi’nde fıkıh dersleri vermek için 761 (1360) yılında Kahire’ye gitti ve bu görevinin yanında Saîdüssuadâ (Salâhiyye) Hankahı’nın meşihatlığına tayin edildi. Burada bir müddet kalarak öğretim, telif ve fetva ile meşgul olduktan sonra Dımaşk’a dönen İbn Kādi’l-Cebel’in, Sultan Mansûr Selâhaddin Muhammed tarafından Gazze’deki bir kaleye sığınan isyancı Beydemir’e 28 Ramazan 762 (1 Ağustos 1361) tarihinde gönderilen elçilik heyetinde yer aldığı ve bundan üç yıl sonra tekrar Kahire’ye davet edildiğine dair bilgilerden Mısır ve Suriye’de hüküm süren Memlük yöneticileriyle iyi ilişkiler içinde olduğu anlaşılmaktadır.

Dımaşk’taki Sâhibiyye, Cevziyye ve Ebû Ömer medreseleriyle Emeviyye Camii’nde de çeşitli dersler veren İbn Kādi’l-Cebel 767 yılı Ramazanında (Mayıs 1366) Dımaşk Hanbelî kādılkudâtı tayin edildi. Bu görevini sürdürürken 14 Receb 771 (11 Şubat 1370) tarihinde Dımaşk’ta vefat etti ve Kāsiyûn’daki aile kabristanına defnedildi.

Eserleri. 1. el-Münâḳale ve’l-istibdâl bi’l-evḳāf (el-Münâḳale fi’l-evḳāf ve mâ fî ẕâlike mine’n-nizâʿ ve’l-ḫilâf). Müellifin, vakıfların istibdâl yoluyla amacına uygun bir başka şekilde daha yararlı hale getirilmesi meselesini diğer mezheplerin görüşlerine de başvurmak suretiyle incelediği bir risâledir. Bu husustaki görüşlerini, çağdaşı olan Hanbelî âlimi Yûsuf b. Muhammed el-Merdâvî el-Vâżıḥu’l-celî fî naḳżi ḥükmi İbn Ḳāḍi’l-Cebel el-Ḥanbelî adlı eserinde tenkit etmiştir. Bu iki risâle, aynı konudaki üçüncü bir risâleyle birlikte Muhammed Süleyman el-Eşkar tarafından Mecmûʿ fi’l-münâḳale ve’l-istibdâl bi’l-evḳāf adıyla neşredilmiştir (Küveyt 1409/1989).

2. Fetâvâ fi’l-ġınâ. Mûsikinin dinî hükmüne dair bir risâle olup Hamed b. Abdülazîz ed-Duveyyân tarafından yayımlanmıştır (Riyad 1409/1988). Eserin kapağında yanlış olarak müellifin adı İbn Kādi’l-Cîl, vefat tarihi de 751 (1350) şeklinde yazılmıştır.

3. el-Ḳavâʿidü’l-fıḳhiyye. Klasik kaynaklarda adı geçmeyen bu eserin eksik bir nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de (nr. 2754) bulunmaktadır (Brockelmann, II, 129; Abdullah b. Ali es-Sübey‘î, s. 46).

İbn Kādi’l-Cebel’in kaynaklarda adı geçen diğer bazı eserleri de şunlardır: el-Fâʾiḳ fî fürûʿi’l-Ḥanbeliyye, el-Ḳaṣdü’l-müfîd fî ḥükmi’t-tevḳīd, Ḳaṭrü’l-ġamâm fî şerḥi eḥâdîs̱i’l-aḥkâm, Mesʾeletü refʿi’l-yedeyn, Tenḳīḥu’l-ebḥâs̱ fî refʿi’t-teyemmüm li’l-aḥdâs̱, er-Red ʿale’l-Kiyâ el-Herrâsî.

BİBLİYOGRAFYA

İbn Kādi’l-Cebel, el-Münâḳale ve’l-istibdâl bi’l-evḳāf (Mecmûʿ fi’l-münâḳale ve’l-istibdâl bi’l-evḳāf içinde, nşr. Süleyman el-Eşkar), Küveyt 1989, neşredenin girişi, s. 16-28.

İbn Râfi‘, el-Vefeyât (nşr. Sâlih Mehdî Abbas – Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Beyrut 1402/1982, II, 354.

İbn Kesîr, el-Bidâye, XIV, 272, 286, 305, 316, 317, 320, 321.

İbn Receb, eẕ-Ẕeyl ʿalâ Ṭabaḳāti’l-Ḥanâbile, Kahire 1372/1952, II, 453-454.

İbn Irâkī, eẕ-Ẕeyl ʿale’l-ʿİber (nşr. Sâlih Mehdî Abbas), Beyrut 1409/1989, I, 150, 193; II, 294-295.

İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, I, 120-121.

İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, XI, 108.

a.mlf., el-Menhelü’ṣ-ṣâfî, I, 284-286.

Burhâneddin İbn Müflih, el-Maḳṣadü’l-erşed (nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Riyad 1410/1990, I, 92-95.

Nuaymî, ed-Dâris fî târîḫi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, II, 34, 44-46, 102.

İbn İyâs, Bedâʾiʿu’z-zühûr, I, 34-98.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 495; II, 1217, 1851, 1883.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VI, 219-220.

İbn Humeyd, es-Süḥubü’l-vâbile ʿalâ ḍarâʾiḥi’l-Ḥanâbile (nşr. Bekir b. Abdullah Ebû Zeyd), Beyrut 1416/1996, I, 131-136.

Brockelmann, GAL Suppl., II, 129.

Hacvî, el-Fikrü’s-sâmî, II, 365-366.

Hânî Subhî el-Amed, Muʿcemü’n-nâbihîn, Amman 1985, I, 135-136.

Abdullah b. Ali es-Sübey‘î, ed-Dürrü’l-münaḍḍad fî esmâʾi kütübi meẕhebi’l-İmâm Aḥmed (nşr. Câsim b. Süleyman Füheyd ed-Devserî), Beyrut 1410/1990, s. 46.