İBN KĀDÎ ŞÜHBE, Takıyyüddin

24 Rebîülevvel 779 (30 Temmuz 1377) tarihinde Dımaşk’ta doğdu. Dedesinin babası Necmeddin Ömer kırk yıl Şühbe’de (Havran) kadılık yaptığından İbn Kādî Şühbe lakabıyla tanındı. Kur’ân-ı Kerîm’i, nahiv, fıkıh ve fıkıh usulüne dair bazı temel metinleri ezberledi. Sirâceddin Ömer b. Reslân el-Bulkīnî, Şerefeddin İbnü’ş-Şerîşî, Şehâbeddin İbn Hiccî, İbnü’l-Mülakkın, Bedreddin İbn Mektûm, Cemâleddin et-Taymânî, Zeynüddin el-Irâkī ve Şerefeddin Îsâ b. Osman el-Gazzî gibi âlimlerden fıkıh, hadis ve tarih dersleri aldı.

Dımaşk’ta Taberiyye, Emîniyye, İkbâliyye medreseleriyle Emeviyye Camii’nde hadis, fıkıh ve usûl-i fıkıh dersleri veren İbn Kādî Şühbe, 820 (1417) yılının başında Kādılkudât Necmeddin İbn Hiccî’ye niyâbeten Dımaşk kadılığına getirildi. On beş yıl süren bu görevinden, ilimle meşgul olmasını isteyen hocası Alâeddin Muhammed b. Muhammed el-Buhârî’nin arzusu üzerine ayrıldı. İki yıl sonra hacca gitti. Cemâziyelevvel 842’de (Kasım 1438) Dımaşk kādılkudâtlığına tayin edildiyse de aynı yılın zilkadesinde (Nisan 1439) görevinden alındı. 843 Ramazanında (Şubat 1440) tekrar getirildiği bu görevden 844 Muharreminde (Haziran 1440) ayrıldı ve ikinci defa hacca gitti. Dımaşk’taki birçok medresede müderrislik, dârüladl müftülüğü, Emeviyye Camii’nde hatiplik, el-Bîmâristânü’n-Nûrî’de nâzırlık, Sümeysâtiyye Hankahı’nda şeyhlik yaptı.

Döneminde Şâfiî fıkhının önde gelen âlimlerinden biri olan İbn Kādî Şühbe İslâm hukuku yanında tefsir, hadis, tarih gibi çeşitli ilim dallarında eser verecek kadar uzmanlaşmıştı. Yetiştirdiği talebeler arasında Şemseddin es-Sehâvî ve Necmeddin İbn Kādî Aclûn gibi birçok âlim vardır. Dımaşk müftüsü unvanıyla anılan İbn Kādî Şühbe’ye İslâm dünyasının çeşitli bölgelerinden fetva sorulurdu; diğer üç mezhebin kadıları bile bazı zor meselelerde onun görüşlerine başvururlardı.

İbn Kādî Şühbe ailesiyle birlikte gittiği Kudüs’te (Muharrem 851 / Nisan 1447) bir müddet kalıp hadis rivayet ettikten sonra Dımaşk’a döndü ve 11 Zilkade 851 (18 Ocak 1448) tarihinde vefat ederek Bâbüssagīr Kabristanı’na defnedildi. Mütevazi bir insan olup kendi hakkında bazı lakapların kullanılmasından rahatsız olurdu. Oğlu Bedreddin İbn Kādî Şühbe de Şâfiî fıkıh âlimidir.

Eserleri. 1. eẕ-Ẕeyl. İbn Kesîr’in el-Bidâye ve’n-nihâye, Zehebî’nin Târîḫu’l-İslâm ve Birzâlî’nin el-Muḳtefâ adlı eserlerine zeyil olarak hazırlanan beş ciltlik bir kitap olup 741-810 (1340-1407) yıllarını ihtiva etmektedir. Müellifin daha sonra iki cilt halinde ihtisar ettiği, 741-808 (1340-1405) yıllarını kapsayan eser Adnân Dervîş tarafından dört bölüme ayrılıp önce Târîḫu İbn Ḳāḍî Şühbe adıyla üçüncü bölümü I. cilt (Dımaşk 1977), daha sonra birinci bölümü II. cilt (Dımaşk 1994), ikinci bölümü III. cilt (Dımaşk 1994) ve dördüncü bölümü de IV. cilt (Dımaşk 1997) olarak neşredilmiştir.

2. el-İʿlâm bi-târîḫi ehli’l-İslâm. 200-792 (815-1390) yıllarını kapsayan genel bir tarih olup müellif hattı nüshası Millet Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Feyzullah Efendi, nr. 1403).

3. Münteḫabü Dürreti’l-eslâk. İbn Habîb el-Halebî’nin Memlükler tarihine ait Dürretü’l-eslâk fî devleti’l-Etrâk adlı eserinden yaptığı seçmelerden oluşmaktadır.

4. Muḫtaṣarü’l-ʿİber. Zehebî’nin tarihe dair eserinin muhtasarıdır.

5. Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye (Ṭabaḳātü’l-fuḳahâʾi’ş-Şâfiʿiyye). İmam Şâfiî’den itibaren 840 (1436-37) yılına kadar gelen Şâfiî âlimlerinin biyografisiyle ilgili bir eser olup müellif bu kitabını, Zehebî’nin Târîḫu’l-İslâm’ından çıkardığı malzemeyi diğer kaynaklardan aldığı bilgilerle genişleterek hazırlamıştır (nşr. Hâfız Abdülalîm Han, I-IV, Haydarâbâd-Dekken 1398-1400/1978-1979; Beyrut 1407/1987; nşr. Ali Muhammed Ömer, I-II, Kahire, ts. [Mektebetü’s-sekāfeti’d-dîniyye]). Ahmed b. Muhammed el-Esedî (ö. 1066/1655), Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Teymûr-Tarih, nr. 24, mikrofilm nr. 17697) adlı eserinin birinci bölümünde bu kitabı ihtisar etmiş, ikinci bölümünde ise daha sonraki Şâfiî âlimlerine yer vermiştir (Hemedânî, s. 275-285). Ferdinand Wüstenfeld bu eserden seçmeler yaparak bir kitap hazırlamıştır (Die Academien der Araber und ihre Lehrer, Göttingen 1837).

6. Terâcimü’l-fuḳahâʾi’ş-Şâfiʿiyye min Ẕeyli’r-Ravżateyn. Müellifin Şâfiî hukukçularının biyografisini ihtiva eden diğer bir eseri olup Ebû Şâme el-Makdisî’nin Kitâbü’r-Ravżateyn fî aḫbâri’d-devleteyn adlı kitabına yine kendisinin yaptığı eẕ-Ẕeyl ʿale’r-Ravżateyn’den çıkardığı bilgilerle derlenmiştir.

7. Menâḳıbü’l-İmâm eş-Şâfiʿî ve aṣḥâbih (Menâḳıbü’ş-Şâfiʿî ve ṭabaḳātü aṣḥâbih).

8. Ṭabaḳātü’n-nüḥât ve’l-luġaviyyîn. Arap dil ve edebiyat âlimlerinin biyografilerine dair bir eserdir (nşr. Muhsin Gıyâz, Necef 1974).

9. Muḫtaṣaru Ṭabaḳāti fuḳahâʾi’l-Yemen. İbn Semüre el-Ca‘dî’nin Yemen hukukçularının biyografilerini ihtiva eden eserinin muhtasarıdır.

İbn Kādî Şühbe’nin bunlardan başka Ebü’l-Kāsım İbn Asâkir’in Târîḫu medîneti Dımaşḳ, Zehebî’nin Târîḫu’l-İslâm, el-Muʿcemü’l-muḫtaṣ ve el-ʿİber, Nâsırüddin İbnü’l-Furât’ın Târîḫu’d-düvel ve’l-mülûk, İbn Dokmak’ın Nüzhetü’l-enâm gibi kitaplarından yaptığı seçmelerle hazırladığı başka eserleri de vardır (eserlerinin yazma nüshaları için bk. Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, neşredenin girişi, I, 26-30; Brockelmann, GAL, II, 46, 58, 63-64; Suppl., II, 50; Selâhaddin el-Müneccid, s. 238-241). Müellifin ayrıca fıkıh, tarih ve tefsire dair bazı eserlerinin adları kaynaklarda zikredilmektedir (Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, neşredenin girişi, I, 26-30; Muhammed b. Kādî Şühbe, LVIII/3 [1403/1983], s. 476-479; Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 127, 294, 438, 492, 829; II, 1101, 1510, 1810, 1876, 1915; Adnân Dervîş, XXXIV/1-2 [1410/1990], s. 29-32).

BİBLİYOGRAFYA

İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, neşredenin girişi, I, 16-43.

a.mlf., Târîḫ (nşr. Adnân Dervîş), Dımaşk 1977, neşredenin girişi, II, 7-53.

Muhammed b. Kādî Şühbe, Taḳıyyüddin Ebû Bekr b. Ḳāḍî Şühbe (nşr. Adnân Dervîş, MMLADm., LVIII/3 [1403/1983] içinde), s. 457-483.

Makrîzî, es-Sülûk, XII, 1100, 1101, 1112, 1135, 1183, 1188, 1201.

İbn Tağrîberdî, Ḥavâdîs̱ü’d-dühûr, Beyrut 1990, I, 157, 162.

Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, XI, 21-25.

Süyûtî, Naẓmü’l-ʿiḳyân (nşr. P. K. Hitti), New York 1927, s. 94.

Nuaymî, ed-Dâris fî târîḫi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I-II, tür.yer.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 127, 294, 438, 492, 829; II, 1101, 1510, 1810, 1876, 1915.

Şevkânî, el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ, I, 164.

Brockelmann, GAL, II, 46, 58, 63-64; Suppl., II, 50.

Îżâḥu’l-meknûn, I, 302.

A. G. Ellis, Catalogue of Arabic Books in the British Museum, London 1967, I, 100.

F. Rosenthal, A History of Muslim Historiography, Leiden 1968, s. 317, 415, 492, 496.

Selâhaddin el-Müneccid, Muʿcemü’l-müʾerriḫîne’d-Dımaşḳıyyîn, Beyrut 1978, s. 237-241.

a.mlf., Muʿcem, V, 38-39.

C. Zeydân, Âdâb, III, 204-205.

Bender b. Muhammed b. Reşîd el-Hemedânî, el-Menhecü’t-târîḫî li-müʾerriḫî Mekkete’l-mükerreme fi’l-ḳarni’l-ḥâdî ʿaşer el-hicrî, Riyad 1418/1997, s. 275-285.

Adnân Dervîş, “Kıṣṣatü neşri Târîḫi İbn Ḳāḍî Şühbe”, MMMA (Kahire), XXXIV/1-2 (1410/1990), s. 25-32.

“İbn Kādî Şühbe”, İA, V/2, s. 760.

David C. Reisman, “A Holograph MS of Ibn Qadi Shuhbah’s Dhayl”, Mamlūk Studies Rewiev, II, Chicago 1998, s. 19-49.

J. Schacht, “Ibn Ḳāḍī S̲h̲uhba”, EI² (İng.), III, 814.

Ali Refîî, “İbn Ḳāḍî Şühbe”, DMBİ, IV, 442-443.