İBNÜ’d-DEBBÂĞ, Ebü’l-Velîd

Endülüs’te Belensiye’nin (Valencia) köylerinden Ünde’de (Onda) doğdu ve daha sonra Mürsiye’ye (Murcia) yerleşti. İbn Abdülhâdî ve Zehebî, doğum yılını İbn Beşküvâl’den naklen 481 (1088) olarak gösterirken bizzat İbn Beşküvâl bu tarihin 482 (1089) olduğunu belirtmektedir. Ebû Ali es-Sadefî onun en çok istifade ettiği hocasıdır. Kendisinden İmam Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾ adlı eserini, Ṣaḥîḥ-i Buḫârî ve Ṣaḥîḥ-i Müslim’i, Tirmizî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’inin büyük bir kısmını, Ebû Dâvûd’un es-Sünen’ini, İbn Şeybe ile Bezzâr’ın el-Müsned’lerini, Dârekutnî’nin es-Sünen ve el-ʿİlel’ini, İbn Kāni‘in el-Muʿcemü’ṣ-ṣaḥâbe’sini okudu. Ayrıca Ebü’l-Velîd İbn Rüşd ile Ebû Bekir İbnü’l-Arabî de onun faydalandığı hocaları arasında yer alır. İbnü’d-Debbâğ’ın en tanınmış talebesi ise İbn Beşküvâl’dir.

Mürsiye’de hatiplik, Dâniye’de (Denia) kadılık görevlerinde bulunan İbnü’d-Debbâğ hadis yazmaya önem veren, hadislerin senedlerini ve râvileri iyi bilen bir âlim olup İbn Beşküvâl onu çeşitli hadis ilimlerinde döneminin önde gelen otoritesi olarak tanıtmış, Endülüslü hadis imamlarının sonuncusu kabul edilmiştir. Mâlikî mezhebine mensup olan İbnü’d-Debbâğ’ın isabetli hükümler vermesi sebebiyle çevresinde daima aranan bir kişi olduğu belirtilmiştir. İbnü’d-Debbâğ Dâniye’de vefat etti ve Mürsiye’ye götürülerek orada defnedildi.

Eserleri. İbnü’d-Debbâğ’ın kaynaklarda adı geçen eserleri şunlardır: Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ min ehli’l-ḥadîs̱ (bazı sıralama hataları sebebiyle eleştirildiği söylenen eserin İbn Şihâb ez-Zührî’den [ö. 124/742] Silefî’ye [ö. 576/1180] kadar gelen hadisçilerin isimlerini ihtiva ettiği belirtilmektedir [İbn Abdülhâdî, IV, 87]; Ṭabaḳātü’l-muḥaddis̱în ve’l-fuḳahâʾ adıyla kaydedilen eser de muhtemelen bu kitaptır [el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, II, 345]); Kitâbü’l-Ġavâmiż ve’l-mübhemât (İbn Hayr, s. 219); Muʿcemü şüyûḫi’l-Ḳāḍî eṣ-Ṣadefî (Ebû Ali es-Sadefî’nin kendilerinden faydalandığı şeyhlerine dair bir mu‘cemdir [İbnü’z-Zübeyr, VII, 208]); Fehrese; İḫtiṣâru Îżâḥi’l-işkâl (Abdülganî el-Ezdî’nin, hadis râvilerinin isimlerinde görülen problemlerle ilgili olarak kaleme aldığı Îżâḥu’l-işkâl’in özetidir [a.g.e., VII, 208]). Hediyyetü’l-ʿârifîn’de (II, 552) müellifin Reşḥatü’n-naṣîḥ mine’l-ḥadîs̱i’ṣ-ṣaḥîḥ adlı bir eserinden bahsedilmekteyse de bu kitap Debbağzâde Mehmed Efendi’nindir (DİA, IX, 63).

BİBLİYOGRAFYA

İbn Hayr, Fehrese, s. 219, 436.

İbn Beşküvâl, eṣ-Ṣıla (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire-Beyrut 1410/1989, III, 978-979.

Dabbî, Buġyetü’l-mültemis (nşr. İbrâhim el-Ebyârî), Kahire-Beyrut 1410/1989, II, 662.

Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, I, 264.

İbnü’z-Zübeyr, Ṣılatü’ṣ-Ṣıla (nşr. E. Lévi-Provençal), Rabat 1937, VII, 207-209.

İbn Abdülhâdî, ʿUlemâʾü’l-ḥadîs̱, IV, 86-88.

Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, IV, 1310-1312.

a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XX, 220-221.

a.mlf., Târîḫu’l-İslâm: sene 541-550, s. 263.

Süyûtî, Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ (Ömer), s. 470-471.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 552.

el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, II, 345.

Mehmet İpşirli, “Debbağzâde Mehmed Efendi”, DİA, IX, 63.