İBNÜ’l-İMÂD

8 Receb 1032’de (8 Mayıs 1623), Dımaşk’ın Sâlihiye semtinde oturan Hanbelî mezhebine mensup bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Eyyûb b. Ahmed el-Halvetî, Abdülbâkī b. Abdülbâkī el-Hanbelî ve Muhammed b. Bedreddin el-Balabânî gibi hocalardan dinî ilimler okudu. Daha sonra Kahire’ye gitti ve uzun süre burada kalıp Şehâbeddin Ahmed b. Ahmed el-Kalyûbî, Şemseddin Muhammed b. Alâeddin el-Bâbilî, Sultân b. Ahmed el-Mezzâhî ve Nûreddin Ali Şebrâmellisî’nin derslerine katıldı. Dımaşk’a dönünce müderris olarak görevlendirildi. 16 Zilhicce 1089’da (29 Ocak 1679) Mekke’de vefat etti ve Cennetü’l-muallâ’da toprağa verildi. Yetiştirdiği öğrenciler arasında Ḫulâṣatü’l-es̱er müellifi Muhibbî de bulunmaktadır. Tarih, edebiyat, fıkıh ve nahiv alanlarında ilim sahibi ve aynı zamanda iyi bir hattat olan İbnü’l-İmâd’ın şiir yazdığı da bilinmekte ve kaynaklarda bunlardan bazı örneklere rastlanmaktadır.

Eserleri. 1. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. Hicretin ilk yılından başlayarak 1000 (1592) yılına kadar meydana gelen olayları, özellikle de ulemâ ve devlet adamlarının biyografilerini içeren bir vefeyât kitabıdır. 19 Ramazan 1080’de (10 Şubat 1670) tamamlanan eser, her yılın olaylarını özetle anlattıktan sonra o yıl vefat eden muhaddis, fakih, edip, âlim ve devlet adamlarının kısa hayat hikâyelerini verir; halife ve sultanlara ise daha geniş yer ayrılmıştır. Bu açıdan Memlükler döneminde yaygınlaşan “el-havâdis ve’l-vefeyât” türü kitapların özelliklerini yansıtmaktadır. 10.000 civarında biyografi içeren kitap bir zümreye, zamana ve mekâna hasredilmemiş olduğundan genel biyografik eserler sınıfına girer. Verdiği biyografilerin bir kısmında orijinal bilgiler bulunmakla birlikte bazı tezatlar da mevcuttur. Müellifin eserinde daha önceki kaynaklardan büyük miktarda alıntılar yaptığı görülür. Bunlar arasında Ebü’l-Ferec el-İsfahânî’nin el-Eġānî, Hatîb el-Bağdâdî’nin Târîḫu Baġdâd, İbn Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ’nın Ṭabaḳātü’l-Ḥanâbile, Sülemî’nin Ṭabaḳātü’ṣ-ṣûfiyye, İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-aʿyân, İbn Hacer el-Askalânî’nin İnbâʾü’l-ġumr, Sehâvî’nin Ṭabaḳātü’l-evliyâʾ, İbnü’d-Deyba‘ın Buġyetü’l-müstefîd’i ile Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe ve Zehebî’nin eserleri sayılabilir. Kitapta Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin kardeşleri Tâcülmülk Mecdüddin Böri ile el-Melikü’l-Muazzam Tûranşah, Ba‘lebek hâkimi İzzeddin Ferruhşah, Abbâsî Halifesi Müstazhir-Billâh ve Selçuklu Veziri Nizâmülmülk gibi hükümdar, vezir ve ümerânın şiirlerine de yer verilmesi Arap edebiyatı tarihi açısından önemlidir. Eserde kadın âlimlere de yer verilmiştir. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb, İbnü’l-İmâd’ın öğrencisi Abdürrahîm b. Mustafa ed-Dımaşkī es-Sâlihî tarafından ihtisar edilmiş (Dublin Chester Beatty Library, nr. 3706), Ekrem Hasan el-Ulebî de esere XI. (XVII.) yüzyılda yaşayan kişilerin biyografilerini içeren Tekmiletü Şeẕerâti’ẕ-ẕeheb adıyla bir zeyil yazmıştır (Dımaşk 1412/1991). Kitap Kahire’de iki defa yayımlanmış (1332, 1350-1351), bunlardan Hüsâmeddin el-Kudsî tarafından gerçekleştirilen ikinci neşir Beyrut’ta ofset olarak birçok defa tekrarlanmıştır; tahkikli neşrini ise son cildi fihrist olmak üzere on bir cilt halinde Abdülkādir el-Arnaût ve Mahmûd el-Arnaût yapmıştır (Beyrut 1406-1416/1986-1995).

2. Şerḥu Bedîʿiyyeti’bni Ḥicce el-Ḥamevî (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 8772).

3. Şerḥ ʿalâmetni’l-Müntehâ. Takıyyüddin İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî’nin Hanbelî fıkhına dair eserinin şerhidir (Ömer Ferruh, II, 730).

4. Muʿṭıyyetü’l-emân min ḥins̱i’l-eymân (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 295 numaralı mecmua içinde).

5. Şerḥu manẓûmeti edebi’l-ekl (Lâmiyyetü’l-edeb; bk. Îsâ İskender Ma‘lûf, V [1925], s. 133).

6. Esbâbü’l-ḫalâṣ bi-sûreti’l-İḫlâṣ (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 19952).

7. Nüzhetü ẕâti’l-ʿimâd ʿalâ tefsîri’l-ʿallâmeti’l-Beyżâvî li-sûreti Yâsîn (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 5542).

8. Manẓûme fi’n-necâsât (Ömer Ferruh, II, 730).

BİBLİYOGRAFYA

Muhibbî, Ḫulâṣatü’l-es̱er, II, 240-241.

Murâdî, Silkü’d-dürer, III, 143.

Kemâleddin el-Gazzî, en-Naʿtü’l-ekmel (nşr. Muhammed Mutî‘ el-Hâfız – Nizâr Abâza), Dımaşk 1402/1982, s. 240-249.

Fihristü’l-Kütübḫâneti’l-Ḫidîviyye, VII/1, s. 332.

Brockelmann, GAL Suppl., II, 403.

A. J. Arberry, The Chester Beatty Library, A Handlist of the Arabic Manuscripts, Dublin 1958, III, 90.

Selâhaddin el-Müneccid, Muʿcemü’l-müʾerriḫîne’d-Dımaşḳıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 325-326.

Riyâd Abdülhamîd Murâd – Yâsîn M. es-Sevvâs, Fihristü maḫṭûṭâti Dâri’l-kütübi’ẓ-Ẓâhiriyye: el-Edeb, Dımaşk 1402/1982, I, 333-334.

C. Zeydân, Âdâb, III, 325.

Salâh Muhammed el-Haymî, Fihristü maḫṭûṭâti Dâri’l-kütübi’ẓ-Ẓâhiriyye: ʿUlûmü’l-Ḳurʾân, Dımaşk 1405/1984, III, 450-451.

Ömer Ferruh, Meʿâlimü’l-edebi’l-ʿArabî fî ʿaṣri’l-ḥadîs̱, Beyrut 1406/1986, II, 730-733.

Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998, s. 353.

Îsâ İskender Ma‘lûf, “Ḫazâʾinü’l-kütübi’l-ʿArabiyye”, MMİADm., V (1925), s. 133.

Saîd el-Kermî, “Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb”, MMLADm., I (1969), s. 65-75.

Teysîr Halîl ez-Zevâhire, “Ebü’l-Fetḥ ʿAbdülḥay b. el-ʿİmâd el-Ḥanbelî 1032/1623-1089/1679: Ḥayâtühû ve menhecühû fî kitâbihî Şeẕerâti’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb”, Muʾte li’l-buḥûs̱ ve’d-dirâsât, XI/2, Mu’te (Ürdün) 1416/1996, s. 13-51.

Franz Rosenthal, “Ibn al-ʿImād”, EI² (İng.), III, 807.

Necîb Mâyil-i Herevî, “İbn ʿİmâd”, DMBİ, IV, 330-331.