İBNÜ’s-SEMH

Kültürlü bir ailenin çocuğu olarak Kurtuba’da (Córdoba) doğdu. Öğrencisi Ebû Mervân Süleyman b. Muhammed en-Nâşî, onun güneş yılı hesabıyla elli altı yıl yaşadığını ve 18 Receb 426’da (29 Mayıs 1035) vefat ettiğini söylediğine göre (Sâid el-Endelüsî, s. 170) 368 (979) yılında doğmuş olması gerekir. Küçük yaştan itibaren aklî ilimlere merak duyan İbnü’s-Semh, döneminde Endülüs’ün en meşhur matematikçisi olan Mesleme b. Ahmed el-Mecrîtî’den matematik ve astronomi okudu; ayrıca tıp alanında da bilgi sahibiydi. V. (XI.) yüzyılın başlarında Hakem el-Muntasır döneminde çıkan siyasî karışıklıklar sebebiyle Kurtuba’dan ayrılarak Gırnata’ya (Granada) yerleşti ve huzurlu bir hayattan sonra burada öldü.

Eserleri. 1. el-ʿAmel bi’l-usṭurlâb. Mercé Villadrich Grau tarafından incelenip İspanyolca’ya tercüme edilmiştir (Barcelona 1986).

2. el-Kâfî fi’l-ḥisâbi’l-hevâʾî (Risâle kâfiye fi’l-ḥisâbi’l-hevâʾî). On bölümden meydana gelen eser zihinden hesap yapma usulleri üzerine yazılmıştır (Sezgin, V, 356).

3. Kitâbü S̱imâri’l-ʿaded. Sayı sistemlerinin pratik hayatta sağladığı yararları konu alan eser Kitâbü’l-Muʿâmelât adıyla da anılır (a.g.e., V, 356).

4. Zîc ʿalâ meẕhebi’s-Sindhind. Sindhind (Siddhânta) yöntemiyle düzenlenen astronomi tablolarını konu edinen eser iki bölümden oluşmaktadır; ilk bölümü cetvellere, ikinci bölümü ise bunların izahına ayrılmıştır. İbnü’z-Zerkāle’nin el-ʿAmel bi’ṣ-ṣaḥîfe adlı çalışmasının 64 ve 65. bablarının bu kitaptan alındığı sanılmaktadır (EI² [İng.], III, 928).

5. Kitâbü’t-Taʿrîf bi-ṣûreti ṣanʿati’l-usṭurlâb.

6. Kitâb fi’l-hendese.

7. Kitâbü Ṭabîʿati’l-ʿaded.

8. Kitâbü’l-Medḫal ile’l-hendese. Öklid’in Elementler’inin tefsiri mahiyetindedir.

Bunlardan başka yıldızların zenit noktalarının hesaplanmasına dair bir kitabın 416 (1025) yılında Eski İspanyolca’ya yapılan bir tercümesi bulunmakta ve bunun aslının İbnü’s-Semh’e ait olduğu kabul edilmektedir (Sezgin, VI, 249).

BİBLİYOGRAFYA

Sâid el-Endelüsî, Ṭabaḳātü’l-ümem, Beyrut 1985, s. 169-170.

İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile (nşr. İzzet Attâr el-Hüseynî), Kahire 1375/1955, I, 207.

İbn Ebû Usaybia, ʿUyûnü’l-enbâʾ, s. 483-484.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1377.

Suter, Die Mathematiker, s. 85.

Brockelmann, GAL, I, 623; Suppl., I, 861.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 224.

E. S. Kennedy, Islamic Astronomical Tables, Philadelphia 1956, s. 126.

Sarton, Introduction, I, 715.

Sezgin, GAS, V, 356; VI, 249.

D. Pingree, “Ibn al-Samḥ”, EI² (İng.), III, 928-929.

Rızâ Enzâbî Nijâd, “İbn Semḥ”, DMBİ, III, 707-708.

Muhammed es-Süveysî, “İbnü’s-Semḥ”, Mevsûʿatü’l-ḥaḍâreti’l-İslâmiyye, Amman 1993, s. 269-270.