FİLİB dî TARRÂZÎ

28 Mayıs 1865 tarihinde Beyrut’ta doğdu. Musul asıllı Süryânî-Katolik bir aileye mensuptur. Büyükannelerinden birinin nakışçı (tarrâze) olmasından dolayı ailesi bu nisbe ile tanınmıştır. 1872’de el-Medresetü’l-batriyerkiyye’ye girdi ve iki yıl devam ettikten sonra öğrenim süresi sekiz yıl olan Külliyyetü âbâi’l-Yesûiyyîn’e geçti. Bu okulda dinî ilimler ve genel kültür dersleriyle ana dili Süryânîce yanında Arapça, Fransızca, Latince ve Eski Yunanca’yı öğrendi. Mezun olunca babası ve kardeşleriyle birlikte ticaretle uğraştı ve büyük bir servet edindi. Daha sonra kendisini ilmî araştırmalara vererek çeşitli gazete ve dergilerde yazılar yazmaya ve kitap telif etmeye başladı. Bu faaliyetleri yanında mensup olduğu dinî cemaatin kurduğu hayır cemiyetlerinden birinin de başkanlığını yapan (1898-1906) Tarrâzî Şam, Paris ve Moskova akademileri başta olmak üzere birçok akademiye üye oldu. Doğulu ve Batılı meşhur yazar, şair ve devlet adamları ile yakın ilişkiler kurdu. Başta Osmanlı Devleti ve Fransa olmak üzere birçok devlet onu en yüksek nişanlarla ödüllendirdi. Ayrıca papa da kendisine “vikont” unvanını verdi.

1919 yılında Beyrut’ta kurduğu Dârü’l-kütübi’l-Lübnâniyye’nin ilk müdürü olan Tarrâzî bu görevini 1939’a kadar sürdürdü. Bu kütüphaneyi zenginleştirmek için Mısır, Fransa, Belçika, Hollanda, İngiltere, Monako, Almanya, Avusturya ve İtalya’ya seyahatler yaptı. Buralardaki devlet adamları, yayınevleri ve ilmî müesseselerle olan ilişkileri sayesinde bağış yoluyla temin ettiği binlerce cilt kitap ve dergiyi kütüphaneye kazandırdı. Ayrıca mükerrer nüshaları, mensup olduğu Süryânî-Katolik cemaat okulu kütüphanesine bağışlayarak orada da zengin bir kitaplığın oluşmasını sağladı.

Birçok edebî, ilmî ve dinî cemiyetlerde görev alan Tarrâzî Doğu’da ve Batı’da Arapça, İbrânîce, Farsça, Türkçe, Kürtçe, Yunanca, Tatarca, Hintçe, Urduca vb. dillerde yayımlanan 5000 civarında gazete ve derginin ilk sayılarını ihtiva eden bir koleksiyon meydana getirdi. 1947 yılında bu koleksiyonu Dârü’l-kütübi’l-Lübnâniyye’ye koymak üzere Lübnan hükümeti satın aldı.

7 Ağustos 1956’da Âliye’de ölen Filib dî Tarrâzî Beyrut’ta defnedildi.

Çok yönlü bir müellif olan Tarrâzî Arap basın tarihi, Arapça yazma ve basma kitaplarla kütüphaneler hakkındaki bilgisiyle milletlerarası bir üne sahiptir. Topladığı süreli-süresiz, yazma ve basma birçok eseri kütüphanelere kazandırmak suretiyle Arap-İslâm kültürüne büyük hizmette bulunmuş, Arap basın tarihi ve Arapça eserler ihtiva eden kütüphaneler hakkındaki eserleriyle Arap-İslâm kültürü sahasında çalışacak ilim adamlarına rehberlik etmiştir.

Eserleri. Filib dî Tarrâzî’nin, büyük çoğunluğu tarih, basın tarihi, kütüphanecilik ve kütüphane tarihine ait elli yedi kadar eserinden bir kısmı yayımlanmış olup önemlileri şunlardır:

A) Tarihe Dair Eserleri. 1. el-Ḳılâdetü’n-nefîse fî faḳīdi’l-ʿilm ve’l-kenîse (Beyrut 1891). Şam Piskoposu İklîmüs Dâvûd’un hayat hikâyesine dairdir.

2. es-Selâsilü’t-târîḫiyye fî esâḳıfeti’l-ebreşiyyâti’s-Süryâniyye (Beyrut 1910).

3. ʿAṣrü’s-Süryâni’ẕ-ẕehebî (Beyrut 1946).

4. Aṣdaḳu mâ kâne ʿan târîḫi Lübnân ve ṣafḥatün min aḫbâri’s-Süryân (I-III, Beyrut 1948).

B) Basın Tarihine Dair Eserleri. 1. Târîḫu’ṣ-ṣıḥâfeti’l-ʿArabiyye. Başlangıcından 1950’lere kadar bütün dünyada yayımlanmış olan Arapça dergi, gazete ve bunların sahipleriyle yazarlarının çoğu hakkında bilgi veren bu eser on iki cilt olarak hazırlanmış, ancak dört cildi yayımlanabilmiştir (I-II, Beyrut 1913; III, Beyrut 1914; IV, Beyrut 1933).

2. Nübẕetün muḫtaṣara fi’ṣ-ṣuḥufi’l-ʿArabiyyeti’l-muṣavvera (Beyrut 1913).

C) Kütüphanecilikle İlgili Eserleri. 1. İrşâdü’l-eʿârib ilâ tensîḳı’l-kütüb fi’l-mekâtib (Beyrut 1947).

2. Ḫazâʾinü’l-kütübi’l-ʿArabiyye fi’l-ḫâfiḳayn (I-IV, Beyrut 1947-1948). Doğu’da ve Batı’da Arapça kitaplar ihtiva eden özel ve genel, eski ve yeni 857 kütüphane hakkında bilgi veren bir eserdir.

Tarrâzî ayrıca Piskopos Anton Kandeleft’in er-Reʾyü’l-emîn fî ḥalli baʿżi’l-meşâkili’z-zevciyye ʿinde’ş-şarḳıyyîn adlı eserini basıma hazırlamış ve Fransızca’ya tercüme etmiştir (Beyrut, ts.; diğer eserleri için bk. Ḫazâʾinü’l-kütübi’l-ʿArabiyye fi’l-ḫâfiḳayn, IV, 1221-1227).

BİBLİYOGRAFYA

Filib dî Tarrâzî, Târîḫu’ṣ-ṣıḥâfeti’l-ʿArabiyye, Beyrut 1913, I, 3-4; III (1914), s. 3; IV (1933), s. 1-8.

a.mlf., Ḫazâʾinü’l-kütübi’l-ʿArabiyye fi’l-ḫâfiḳayn, Beyrut 1947-48, IV, 1216-1293.

Serkîs, Muʿcem, II, 1237-1238.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, VIII, 88.

a.mlf., el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 550.

Ahmed Kabbiş, Târîḫu’ş-şiʿri’l-ʿArabiyyi’l-ḥadîs̱, Beyrut 1391/1971, s. 738.

Yûsuf Es‘ad Dâgır, Meṣâdirü’d-dirâseti’l-edebiyye, Beyrut 1972, III, 715-720.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), V, 169.

L. Şeyho, Târîḫu’l-âdâbi’l-ʿArabiyye, Beyrut 1991, s. 481.

M. Kürd Ali, “Ḫazâʾinü’l-kütübi’l-ʿArabiyye fi’l-ḫâfiḳayn”, MMİADm., XVI/1-2 (1941), s. 7-16.

“el-Kont Tarrâzî”, el-Hilâl, LXIV/11, Kahire 1376/1956, s. 84-85.

Kevâkibî, “Vefâtü’l-üstâẕ el-Fîkont Fîlîb dî Tarrâzî”, MMİADm., XXXI/4 (1956), s. 684-686.

Miftâh M. Ziyâb, “el-Mektebâtü’l-vaṭaniyyetü’l-ʿArabiyye”, Mecelletü Külliyyeti’d-daʿveti’l-İslâmiyye, V, Trablus 1397/1988, s. 352.