FREYTAG, Georg Wilhelm

19 Eylül 1788 tarihinde Almanya’nın Lüneburg şehrinde bir ciltçinin oğlu olarak dünyaya geldi. 1807’de girdiği Göttingen Üniversitesi’nde ilâhiyat, felsefe ve Doğu dilleri öğrenimi gördü. Felsefe Fakültesi’nde Arap şiiri üzerine hazırladığı doktora tezini 1814 yılında verdi ve bu çalışmasını daha sonra girdiği İlâhiyat Fakültesi’nde de geliştirip tekrar sundu. 1815’te ordu papazı sıfatıyla Prusya’nın Fransa seferine katıldı ve Paris’te ünlü şarkiyatçı Silvester de Sacy ile tanıştı. Savaşın arkasından de Sacy ile kendisini takdir eden Alexander von Humboldt’un tavsiyesi üzerine Prusya Kültür Bakanlığı’nın verdiği bursla tekrar Paris’e gitti ve burada de Sacy’den Arapça, Farsça ve Türkçe okudu. Özellikle Arap dili ve edebiyatı alanında uzmanlaşmış olarak yurduna döndüğünde ilgiyle karşılandı ve o zamana kadar Alman üniversitelerinde müstakil bölüm halinde yer almayıp ilk defa Bonn Üniversitesi Felsefe Fakültesi’nde açılan Doğu Dilleri Bölümü’ne profesör unvanıyla başkan tayin edildi (1818).

Günde on bir saat Arapça ile meşgul olmadıkça rahat edemediği bilinen ve bütün ömrünü bu alanda yazmak, öğrenci yetiştirmekle geçiren Freytag İbrânîce’yi de mükemmel biliyor ve derslerinde bu dilin gramerini kendi yazdığı kitaptan, Tevrat’tan derlediği seçme metinlerle birlikte okutuyordu. Telif, tercüme, şerh ve neşir türünde yaptığı ilmî çalışmaların birçoğunu, burs vererek kendisini de Sacy’nin yanına gönderen ve maddî, mânevî yardımlarını esirgemeyen Prusya Kültür Bakanı Karl Altenstein’e ithaf etmiştir. 16 Kasım 1861’de Bonn civarındaki Dottendorf’ta ölen Freytag’ın yetiştirdiği öğrenciler arasında J. Derenbourg, F. A. Schmoelders, J. Gildemeister, J. A. Vullers, A. Geiger, M. Eger, S. Munk ve F. Woebke gibi ünlü şarkiyatçılar bulunmaktadır.

Eserleri. 1. Carmen Arabicum perpetuo commentario et versione iambica Germanica illustravit… (Göttingen 1814, doktora tezi). Teebbeta Şerran’a ait mersiyenin Arapça metni, şerhi ve Latince tercümesiyle birlikte neşridir.

2. Darstellung der arabischen Verskunst (Bonn 1830). H. Ewalds’ın aruzun Yunan şiir vezninden etkilendiği görüşüne katılmayan Freytag’ın Arap şiir sanatı üzerine olan bu eseri sahasında hâlâ önemli bir kaynak sayılmaktadır.

3. Lexicon Arabico-Latinum (I-IV, Halle 1830-1837). 1827’de başlayarak on bir yılda tamamladığı bu önemli eserin hazırlanmasında Cevherî’nin eṣ-Ṣıḥâḥ’ı, Fîrûzâbâdî’nin el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ’i, Cevâlîkī’nin el-Muʿarreb’i, Cürcânî’nin et-Taʿrîfât’ı, Demîrî’nin Kitâbü’l-Ḥayevân’ı ve Zekeriyyâ b. Muhammed el-Kazvînî’nin Âs̱ârü’l-bilâd’ı gibi Arapça kaynakların yanında Hollandalı şarkiyatçı Golius’un Lexicon Arabico-Latinum adlı sözlüğünden de büyük ölçüde faydalanmıştır. Klasik sözlüklerde yer alan gramer, aruz ve belâgatla ilgili terim ve bilgilere, Türkçe ve Farsça kökenli kelimelere, yer ve şahıs isimleriyle şiir, âyet ve hadislerden örneklere yer verilmediği halde dört büyük cilt hacminde olan eseri, müellif ayrıca baskısının tamamlandığı yıl özellikle öğrenciler için bir cilt halinde ihtisar etmiştir. Daha sonra Heinrich Ernst Bindseil tarafından hazırlanan 125 sayfalık indekste Latince kelimelerin yer aldığı sayfalar gösterilmek suretiyle sözlük Arapça-Latince, Latince-Arapça haline getirilmiştir. A. Kazimirski’nin Arapça-Fransızca sözlüğünün ana kaynaklarından olan eser sahasında hâlâ önemini ve geçerliliğini korumaktadır.

4. el-Münteḫabâtü’l-ʿArabiyye (Bonn 1834). Arap edebiyatına ve tarihine dair manzum ve mensur seçme metinlerden meydana gelmektedir.

5. Kurzgefaßte Grammatik des Hebräischen für den Schulund Universitätsgebrauch nach neuen Grundsätzen bearbeitet (Bonn 1835). Öğrencileri için yazdığı İbrânîce grameridir.

6. Arabum Proverbia (I-III, Bonn 1838-1843). Ahmed b. Muhammed el-Meydânî’nin Mecmaʿu’l-ems̱âl’inin harekeli metnini, her atasözünün altında verilen Latince tercümesi, ilâve atasözleri, deyimler, eyyâmü’l-Arab gibi ekler ve geniş indekslerle birlikte neşretmiştir.

7. Einleitung in das Studium der arabischen Sprache bis Muhammad und zum Teil später (Bonn 1861). Asr-ı saâdet ve onu takip eden dönemdeki Arap lehçeleri ve bedevî kabileleri hakkında bilgi ihtiva eder.

Freytag’ın çeşitli tercüme, şerh ve metin neşirleri de şunlardır:

1. Selecta e historia Halebi (Paris 1819; Bonn 1820). İbnü’l-Adîm’in Zübdetü’l-ḥaleb min târîḫi Ḥaleb adlı kronolojik tarihinden yapmış olduğu seçmelerin Arapça metin, şerh ve Latince tercümeleriyle birlikte neşridir. Fransız şarkiyatçısı Barbier de Meynard tarafından bazı kısımları Fransızca’ya çevrilmiştir.

2. Kâ‘b b. Züheyr’in Ḳaṣîdetü’l-bürde’si (Bonn 1822; Halle 1823, Latince tercümesiyle).

3. Hz. Lokman’a ait olduğu kabul edilen Ems̱âlü Luḳmân el-Ḥakîm (Bonn 1823, Arapça metni ve Latince çevirisiyle).

4. Ali b. Zâfir el-Ezdî’nin ed-Düvelü’l-münḳaṭıʿa adlı eserinden Sâcoğulları ile ilgili kısmı (Bonn 1823).

5. Hâris b. Hillize el-Yeşkürî’nin Muʿallaḳa’sı (Halle 1827, Arapça metni, şerhi ve Latince çevirisiyle).

6. Ebû Temmâm’ın el-Ḥamâse’si (Bonn 1828, Arapça metni ve Hatîb et-Tebrîzî’nin şerhiyle); Ḥamasat carmina adını verdiği Latince tercümesi de daha sonra yayımlanmıştır (I-II, Bonn 1847-1851).

7. Tarafe’nin Muʿallaḳa’sı (Halle 1829, Arapça metni, şerhi ve Latince çevirisiyle).

8. Ebü’l-Fidâ’nın Târîḫ’inden Câhiliye devriyle ilgili bölüm (1831).

9. Şehâbeddin İbn Arabşah’ın Fâkihetü’l-ḫulefâʾ ve müfâkehetü’ẓ-ẓurefâʾ adlı eseri (I-II, Bonn 1832, 1851-1852, Arapça metni, Latince tercümesi ve şerhiyle).

10. Yâkūt’un Muʿcemü’l-büldân’ı (Leipzig 1866-1873, Wüstenfeld ile birlikte, fihristler ve zeyiller ilâvesiyle).

Freytag bunlardan başka Abdüllatîf el-Bağdâdî’nin el-İfâde ve’l-iʿtibâr adlı eserini de neşretmiştir.

BİBLİYOGRAFYA

Serkîs, Muʿcem, II, 1449.

Ziriklî, el-Aʿlâm, II, 147.

J. Fück, Die arabischen studien in Europa, Leipzig 1955, s. 166-167.

a.mlf., Bonner gelehrte beiträge zur geschichte der Wissenschaften in Bonn, Bonn 1970, s. 293-295.

Ebü’l-Kāsım Sehâb, Ferheng-i Ḫâverşinâsân, Tahran 1352 hş., s. 145-146.

Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, II, 358-359.

I. Goldziher, Zâhirîler (trc. Cihad Tunç), Ankara 1982, s. 1-2, 57.

Mîşâl Cühâ, ed-Dirâsâtü’l-ʿArabiyye ve’l-İslâmiyye fî Ûrûbbâ, Beyrut 1982, s. 191.

L. Şeyho, Târîḫu’l-âdâbi’l-ʿArabiyye, Beyrut 1986, s. 118-119.

E. Van Dyck, İktifâʾü’l-ḳanûʿ, Kum 1409, s. 16, 18, 31, 38, 91, 92, 287, 333, 345.

Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1992, III/13, s. 444-445.