GAZZÎ, Ahmed b. Abdullah

760 yılının Rebîülevvel ayında (Şubat 1359) Gazze’de doğdu. Bazı kaynaklar doğum tarihini 770 (1368) veya 755 (1354) olarak zikretmekle birlikte altmış iki yaşında vefat ettiğinin belirtilmesi ilk tarihin doğru olduğunu gösterir. Küçük yaşta Kur’an’ı ve Şâfiî fıkhının temel metinlerinden olan Ebû İshak eş-Şîrâzî’ye ait et-Tenbîh’i ardından da Kazvînî’ye ait el-Ḥâvi’ṣ-ṣaġīr’i ezberledi. Gazze Kadısı Alâeddin Ali b. Halef el-Gazzî’den fıkıh yanında Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’ini de okudu. 780 (1378) yılından sonra o zamanın önemli ilim merkezlerinden olan Şam’a (Dımaşk) gitti. Burada başta Şam Kadısı Şehâbeddin Ahmed ez-Zührî, Burhâneddin es-Sanhâcî ve İbnü’ş-Şüreysî olmak üzere çeşitli âlimlerden ders okudu ve hocalarınca kendisine 781’de (1379) fetva verme izni verildi. Ardından Kudüs’e geçti; Kudüs’te Takıyyüddin el-Kalkaşendî’den ders alarak tahsilini tamamladıktan sonra öğretim ve kazâ görevlerine başladı. İlk resmî görevi Şam nâibliğidir. Bu görevi, Şam’ın Timurlular tarafından işgalinden sonraya rastlamaktadır. Bîmâristân-ı Nûrî yanında Emeviyye Camii ve Haremeyn vakıflarının nâzırlığı da kendisine verildi. Mütevelliliğini yürüttüğü vakıfların gelirlerinin artması ve suistimallerin azalması sebebiyle büyük bir takdire mazhar olurken vakıflardan aldıkları istihkakları azalan kadı, fakih vb. kimselerin tepkisini üzerine çekti. Bundan dolayı resmî vazifeleri uzun süreli olmadı. Kısa müddet devam eden bir kadılık görevinden sonra Şam bölgesinin kadılarının tayin mercii olan dârüladle müftü tayin edildi, ardından da birçok yerde müderris olarak görev yaptı ve Şam fetva reisliğine getirildi. Hem bu makamda iken hem de dârüladldeki görevi sırasında Şam’daki bir kısım kadılar yanında bazı liyakatsiz müftülerle vâizleri de görevden aldı.

Şam’da bulunduğu sırada defalarca hacca giden Gazzî, Mekke’de 787 (1385), 809 (1407) ve 822 (1419) yıllarında mücâvir olarak kaldı. Hicaz’da iken çok sayıda talebesine fetva ve tedris icâzeti verdi. Yetiştirdiği öğrenciler arasında İbn Hacer el-Askalânî, Übbî, Takıyyüddin el-Fâsî ve Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe de bulunmaktadır. Mekke’deki ikameti sırasında 6 Şevval 822’de (26 Ekim 1419) vefat etti ve Cennetü’l-muallâ’ya defnedildi. Timur ordularının Şam’ı işgalini de yaşayan Gazzî, başta ders arkadaşı İzzeddin b. Abdüsselâm olmak üzere çok sayıda âlimin iltifatına mazhar olmuştur.

Eserleri. Kaynaklarda zikredilen başlıca eserleri şunlardır:

1. Şerḥu’l-Ḥâvi’ṣ-ṣaġīr. Kazvînî’nin Şâfiî fıkhına dair yazdığı temel metnin şerhidir. Dört cilt olduğu kaydedilen bu eserini “Kitâbü’l-Büyû‘”dan itibaren telif etmeye başlamış, bu bölümden sonra teyemmüm faslının şerhine geçmişse de eseri tamamlayamamıştır. Oğlu Radıyyüddin Muhammed bu esere bir tekmile yazmıştır.

2. Şerḥu Cemʿi’l-cevâmiʿ. Tâceddin es-Sübkî’nin fıkıh usulüne dair eserinin şerhidir.

3. Şerḥu Muḫtaṣari’l-Mühimmât. Şâfiî fakihi İsnevî’nin el-Mühimmât adlı eserinin muhtasarının beş cilt halinde şerhidir.

4. Menâsikü’l-ḥac.

5. Şerḥu’l-Muḫtaṣar. İbnü’l-Hâcib’in fıkıh usulüne dair eserinin şerhidir.

6. Şerḥu Minhâci’l-vüṣûl. Beyzâvî’nin fıkıh usulüne dair eserinin şerhidir.

7. Muḫtaṣaru Vefeyâti’l-aʿyân. İbn Hallikân’ın meşhur eserinin muhtasarıdır. Bazı kaynaklar bu kitabı el-Münteḳā min Târîḫi İbn Hallikân adıyla kaydetmişlerdir.

8. Şerḥu ʿUmdeti’l-aḥkâm ʿan seyyidi’l-enâm. Hadise dair olan bu eserini tamamlayamamıştır.

9. et-Taʿlîḳ ʿalâ Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Üç cilttir.

10. Terâcimü Ricâli’l-Buḫârî.

11. Şerḥu’l-Elfiyye. İbn Mâlik’in nahiv ilmine dair manzum eserinin şerhidir.

12. Şerḥu’l-Minhâc. Nevevî’nin fıkha dair eserinin şerhidir.

13. Ḥâşiye ʿalâ Envâri’t-tenzîl.

14. el-Baḥrü’l-mübteġī li-meʿânin yenbaġī. Eserin konusu hakkında kaynaklarda bilgi verilmemiştir.

BİBLİYOGRAFYA

Fâsî, el-ʿİḳdü’s̱-s̱emîn, III, 55-57.

İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, IV, 78-79.

İbn Hacer, İnbâʾü’l-ġumr, VII, 363-364.

İbn Tağrîberdî, el-Menhelü’ṣ-ṣâfî, I, 350-351.

a.mlf., ed-Delîlü’ş-Şâfî ʿale’l-Menheli’ṣ-ṣâfî (nşr. Fehîm M. Şeltût), Kahire, ts. (Mektebetü’l-Hâncî), I, 55.

Hatîb el-Cevherî, Nüzhetü’n-nüfûs ve’l-ebdân fî tevârîḫi’z-zamân (nşr. Hasan Habeşî), Kahire 1971, II, 460.

Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, I, 356-358.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 596, 626; II, 1832, 1879, 1915, 2018.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VII, 153-154.

Şevkânî, el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ, I, 75.

Îżâḥu’l-meknûn, II, 120.

Ziriklî, el-Aʿlâm, I, 153.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, I, 285.

Nüveyhiz, Muʿcemü’l-müfessirîn, I, 46.