GLASER, Eduard

Deutsch-Rust’ta (Bohemya) doğdu; Çek asıllı bir aileden gelir. Lise öğreniminden sonra bir süre Prag Üniversitesi’ne devam etti; ardından Viyana Üniversitesi’ne geçerek oradan mezun oldu. Üniversite tahsili boyunca, özellikle İslâmiyet öncesi Araplar’ına ait kitâbeler üzerine yaptığı yayımlarla ünlü David Heinrich Müller gibi hocalardan Arapça okudu ve bu dili mükemmel biçimde öğrenebilmek için yoğun çaba gösterdi. Bir ara Viyana Üniversitesi Rasathânesi’nde çalıştı; ancak kendisinde öteden beri mevcut olan Arap yarımadasını tanıma isteği aynı üniversitenin Arap dili doçentliğine tayin edildiğinde de devam ediyordu. Hocası Müller onun bu ilgisini Güney Arabistan üzerinde yoğunlaştırmasını sağladı. Glaser, önce Arapça’sını ilerletmek ve Arap âdetlerini tanımak için Mısır ve Tunus’a gitti; buralarda özel öğretmenlik yaparak geçimini temin etti. Böylece ileride Güney Arabistan’a gerçekleştireceği dört ilmî seyahatin ön hazırlıklarını yapmış oldu.

XVIII. yüzyılın ortalarında Kızıldeniz yoluyla Hindistan’a giden Batılılar, Güney Arabistan’da kumlar altında kalmış yapılardan ve bölge halkının okuyamadığı kitâbelerden bahsedildiğini işitmekteydiler. XIX. yüzyılın ilk yıllarında Almanlar’ın başlattığı keşif seyahatleri İngiliz ve Fransızlar tarafından da sürdürüldü; özellikle Fransız ilim adamları Th. J. Arnaud ve Josef Halévy’nin buldukları kitâbeler bölge arkeolojisine duyulan ilgiyi iyice arttırdı.

Eski Güney Arabistan medeniyetlerini araştırma faaliyetleri içinde çok başarılı ve mümtaz bir yere sahip olan Glaser, çeşitli zorluklarla geçen 1882’deki ilk seyahatinde San‘a’yı hareket üssü yaparak üç keşif seferi gerçekleştirdi. Bu seyahatten döndüğünde yanında 280 parça eski eser ve kitâbe bulunuyordu. Bunların bir kısmını çalışmalarına finansman desteği sağlayan Paris Akademisi’ne verdi. 1885’teki ikinci seyahatinin masraflarını ise hemen tamamen kendisi karşıladı; dolayısıyla San‘a ve Aden arasında yaptığı keşif gezilerinde ele geçirdiği çok sayıdaki eseri kimseye vermek zorunda kalmadan hepsini British Museum’a ve Berlin Müzesi’ne sattı. Bu seyahati sırasında eline geçen Yemen Zeydîleri’ne ait 250 adet çok değerli yazmayı da Berlin Müzesi’ne satmıştır. Elde ettiği para ile 1887 Ekiminde üçüncü ve en önemli keşif gezisine çıktı. Aden’den San‘a’ya geçti ve bu defa çeşitli zorlukları aşarak gerçek hedefi olan eski Sebe Devleti’nin başşehri Me’rib’e ulaştı. Bu antik şehirde altı hafta kalarak çok kıymetli malzemeler topladı; özellikle Sebe ve Himyerî dilleriyle yazılmış 1000’in üzerinde kitâbe ve kitâbe parçası ele geçirdi. Me’rib yakınlarında bölge halkının Belkıs’ın sarayı dediği, aslında bir mâbed olan büyük surlarla çevrili yapının kalıntılarını ve Sebe Seddi ile (arim) su kanallarını inceleyerek ölçümlerini yaptı. Böylece onun gerçekleştirdiği tesbitler sayesinde Sebe uygarlığı büyük ölçüde aydınlatılmış oluyordu. Malî güçlüklerle yarıda bırakmak zorunda kaldığı bu seyahatinden sonra 1892’de dördüncü defa yola çıktı. Yine Aden’den San‘a’ya geçtiyse de bu defa yöredeki ayaklanmalar sebebiyle şehirden ayrılamadı. Bunun üzerine bazı bedevîlere mulaj kâğıdı ile taş kitâbelerden sûret çıkarma tekniğini öğreterek onları civar bölgelere yolladı ve bu metotla, o zamana kadar ulaşılamamış yerlerden çok sayıda tarihî kitâbenin kopyasını getirtti; bunların bazıları daha önce tanınmayan Kataban diliyle yazılmıştı. İki yıl süren bu gezinin arkeolojik buluntularını Viyana Sanat Tarihi Müzesi’ne sattı. Topladığı bütün bilgileri de pek çoğu isabetli olan kendi yorumlarıyla birlikte kitap halinde yayımladı ve eserleri oldukça yankı uyandırdı. Eduard Glaser Münih’te öldü. Şahsî koleksiyonu ölümünden sonra Viyana İlimler Akademisi’nce satın alınmıştır. Aynı akademi Glaser’in ilmî değeri çok yüksek olan bu koleksiyonunu yayımlama işini üslenmiş ve 1911 yılında başlayan çalışmalar mükemmel şekline Sammlung Eduard Glaser neşrinde ulaşmıştır (I-II, Viyana 1944-1961).

Eserleri. Südarabische Streitfragen (Prag 1887); Skizze der Geschichte und Geographie Arabiens… (I-II, Münih 1889-Berlin 1890); Die Abessinier in Arabien und Afrika (Münih 1895); Punt und die südarabischen Reiche (Berlin 1899); Zwei Inschriften über den Dammbruch von Mârib (Berlin 1897); Altjemenische Nachrichten (Münih 1908); Reise nach Marib (nşr. D. H. von Müller, N. Rhodokanakis, Sammlung Eduard Glaser I içinde, Viyana 1913).

BİBLİYOGRAFYA

Ziriklî, el-Aʿlâm, I, 272.

M. Hoffner, “el-Ebḥâs̱ü’l-ʿArabiyyetü’l-Cenûbiyye: Eduard Glaser (1855-1905)” (trc. M. Ali Haşîşû), el-Müsteşriḳūne’l-Almân (nşr. Selâhaddin el-Müneccid), Beyrut 1978, I, 93-100.

Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, II, 281.

C. Zeydân, el-ʿArab ḳable’l-İslâm, Beyrut, ts. (Dâru mektebeti’l-hayât), s. 28-32.

A. Grohmann, “Mârib”, İA, VII, 339-340.

J. Tkatsch, “Seba”, a.e., X, 278-283.

E. Fischoff, “Glaser, Eduard”, EJd., VII, 602.