EBÛ ZÜBEYD et-TÂÎ

Hîre Meliki Nu‘mân b. Hayye’nin soyundan gelmektedir. Hz. Ömer, bu özelliği dolayısıyla mensup olduğu Tay kabilesi arasında saygınlığı bulunan Ebû Zübeyd’i, hıristiyan oluşuna bakmadan kabilesinin vergilerini toplamakla görevlendirmiştir. Câhiliye döneminde çeşitli devlet adamlarını, özellikle Acem şahlarını sık sık ziyaret etmesi ve onların hayat hikâyelerini iyi bilmesi sebebiyle Hz. Osman da kendisine değer verir ve meclisinde bulunmasını isterdi. Ebû Zübeyd, Hz. Osman’ın Kûfe valisi ve anne bir kardeşi olan Velîd b. Ukbe ile dostluk kurmuş ve bir süre onun yanında kalmıştır. Ebû Zübeyd’in Velîd’in nedimi olduğu, birlikte içki içtikleri ve bu yüzden Velîd’in görevinden azledildiği söylenmektedir.

Eski kaynakların çoğu Ebû Zübeyd’in hıristiyan olarak öldüğünü kaydetmekte, fakat Taberî, Hz. Osman devrinde Velîd b. Ukbe’nin yanında İslâmiyet’i kabul ettiğini ve iyi bir müslüman olduğunu belirtmektedir (Târîḫ, IV, 273). Ayrıca Nûrî Hammûdî el-Kaysî, Ebû Zübeyd’in bazı kasidelerinde samimi bir müslüman ve İslâm’ın savunucusu olarak göründüğünü, diğer hıristiyan şairlerin aksine onun şiirlerinde hıristiyanlığını destekleyecek unsurların bulunmadığını söyler (Şuʿarâʾ İslâmiyyûn, s. 567-568).

150 yıl yaşadığı rivayet edilen (Yâkūt, X, 191) Ebû Zübeyd, 62 (681-82) yılı civarında Kûfe’de veya Rakka’da ölmüştür.

Ebû Zübeyd’in methiye, mersiye, hicviye, hamâse vb. türlerde şiirleri vardır. Câhiliye devrinde Münzirîler’le Gassânîler’e methiyeler yazmış, dostu Velîd b. Ukbe’yi şiirlerinde övmüştür. Hz. Osman ve Hz. Ali’nin ölümleri üzerine de mersiyeler söylemiştir. Şiirlerinin büyük çoğunluğu aslan tasvirine dairdir. Ebû Zübeyd’in şiirlerinin en önemli özelliği, uzun süre Câhiliye döneminde yaşamış olmasına rağmen eskileri taklide yönelmemesidir. Ayrıca maddî kazanç kaygısıyla şiir söylememiştir. Şiirlerinin dilciler tarafından çeşitli konularda delil olarak kabul edilmesi Ebû Zübeyd’in önemli bir şair olduğunu göstermektedir. İbn Sellâm el-Cumahî onu İslâmî dönem şairlerinin beşinci tabakasında zikreder.

Luvîs Şeyho, Ebû Zübeyd’in çeşitli edebiyat ve antoloji kitaplarındaki bir kısım şiirlerini Şuʿarâʾü’n-Naṣrâniyye’de topladığı gibi (II, 65-91) Nûrî Hammûdî el-Kaysî de Şiʿru Ebî Zübeyd eṭ-Ṭâʾî (Bağdad 1967) adıyla bir çalışma yapmış, ayrıca Şuʿarâʾ İslâmiyyûn adlı eserinde ona geniş yer vermiştir (s. 557-674).

BİBLİYOGRAFYA

Cumahî, Fuḥûlü’ş-şuʿarâʾ, II, 593.

İbn Kuteybe, eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ, I, 301-304.

Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eġānî, V, 133, 140; XII, 127-139.

Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), IV, 273-274.

İbn Asâkir, Târîḫu Dımaşḳ, IV, 321-324.

Yâkūt, Muʿcemü’l-üdebâʾ, X, 191-209.

İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, III, 50-51.

İbn Manzûr, Muḫtaṣaru Târîḫi Dımaşḳ, VI, 267-272.

Brockelmann, GAL Suppl., I, 72.

L. Şeyho, Şuʿarâʾü’n-Naṣrâniyye, Beyrut 1980, II, 65-91.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), II, 174; VII, 293.

Sezgin, GAS, II, 161-162.

Ömer Ferruh, Târîḫu’l-edeb, I, 295-297.

Afîf Abdurrahman, Muʿcemü’ş-şuʿarâʾi’l-Câhiliyyîn ve’l-muḫaḍramîn, Riyad 1403/1983, s. 89.

Nûrî Hammûdî el-Kaysî, Şuʿarâʾ İslâmiyyûn, Beyrut 1405/1984, s. 557-674.

Blachère, Târîḫu’l-edeb, s. 360-361.