el-BEYÂN ve’t-TA‘RÎF

İbn Hamza el-Hüseynî diye tanınan İbrâhim b. Muhammed b. Kemâleddin ed-Dımaşkī 1054’te (1644) Dımaşk’ta doğdu. Şam nakîbüleşrafı olan babasından, ayrıca Dımaşk, Mısır, Hicaz ve İstanbul’un tanınmış âlimlerinden ilim tahsil etti. Dımaşk ve Mısır’da nakîbüleşraflık, ayrıca Dımaşk’ta mahkeme nâibliği ve muhtelif medreselerde hadis ve Arap dili müderrisliği yaptı. Bu eserinden başka İbn Mâlik’in el-Elfiyye’si üzerine yazdığı yarım kalmış bir hâşiyesi de vardır.

Tam adı el-Beyân ve’t-taʿrîf fî esbâbi vürûdi’l-ḥadîs̱i’ş-şerîf olan eser, müellifin mukaddimede belirttiği gibi orijinal bir çalışma mahsulü olmayıp Ebû Hafs Ömer b. İbrâhim el-Ukberî (ö. 387/997) ve Süyûtî gibi bilginlerin benzeri çalışmalarından derlenmek ve yeni bilgiler eklenmek suretiyle meydana getirilmiştir. Kitapta hadisler alfabetik olarak verilmiş ve her hadisin kaynağı gösterilmiştir. Hadisin değeri üzerinde yer yer büyük hadisçilerin görüşleri nakledilmiştir. Daha sonra “sebebühû” başlığı altında ve genellikle güvenilir kaynaklara dayanılarak hadisin vürûd sebebi (esbâbü vürûdi’l-hadîs) zikredilmiştir. Sebeb-i vürûd tesbit edilirken sırasıyla hadisin kendi içindeki muhtemel rivayet farklılıkları, varsa ilgili Kur’an âyetleri, sahâbe ve çevresinden gelen bilgiler değerlendirilmiş olup çok dağınık malzemelerden derlendiği için eser değerli kabul edilmektedir.

el-Beyân ve’t-taʿrîf, hadis metinleri harekeli olarak iki cilt halinde Halep’te basılmıştır (1929-1930). Daha sonra Hüseyin Abdülmecîd Hâşim tarafından hadisleri açıklayıcı mahiyette bazı dipnotlarıyla üç cilt olarak Kahire’de yayımlanmıştır (1973-1975). Halep baskısını esas alan Seyfeddin el-Kâtib, eserin sonuna 111 sayfalık bir indeks ekleyerek yine iki cilt halinde ofset baskısını yapmıştır (Beyrut 1401/1981).

BİBLİYOGRAFYA

İbn Hamza el-Hüseynî, el-Beyân ve’t-taʿrîf (nşr. Hüseyin Abdülmecîd Hâşim), Kahire 1973 ⟶ Beyrut 1401/1981, I-III; a.e. (nşr. Abdülhalîm Mahmûd), nâşirin muukaddimesi, I, 5-30.

Murâdî, Silkü’d-dürer, Kahire 1291, I, 21-24.

Serkîs, Muʿcem, I, 88.

Îżâḥu’l-meknûn, I, 68, 120, 207.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, I, 105-106.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), I, 68.