EMÎN el-HULVÂNÎ

Aslen Hulvânlı olup Medine’de doğdu ve orada büyüdü. Ailesinin Hint menşeli olduğu ve büyük dedeleri Şeyh Muhammed Emîn el-Hindî el-Keşmîrî el-Hulvânî’nin 114 (732) yılında Hulvân’a geldiği rivayet edilir. Muhammed Emîn el-Hindî âlim ve zengin bir kimse idi. Emîn’in babası da Medine’nin eşrafından olup Mekke Emîri Şerîf Abdullah b. Avn tarafından, Necid Emîri Faysal b. Türkî’yi Osmanlı Devleti’ne ödediği vergiyi ihmal etmemesi konusunda uyarmakla görevlendirilmiş, o da bu görevi başarıyla yerine getirmiştir.

Hulvânî Mescid-i Nebevî’de ve Ezher’de öğrenim gördü. Daha sonra Mescid-i Nebevî’de müderris olarak görevlendirildi ve çeşitli alanlarda ilmî çalışmalar yaptı. Ayrıca dil, edebiyat, tarih ve astronomi gibi dersler okuttu. Birçok İslâm ülkesiyle bazı Avrupa ülkelerini gezen Hulvânî bu arada Mısır’a ve Hindistan’a da gitti ve Bombay’da uzun yıllar kaldı.

Hulvânî’nin vefatıyla ilgili iki değişik rivayet vardır. Ziriklî ve Muhibbüddin et-Taberî Hindistan’da öldüğünü söylerken el-Menhel dergisinde yayımlanan makalede, Trablusgarp’a yaptığı bir seyahat esnasında bedevîler tarafından casus sanılarak öldürüldüğü kaydedilmektedir.

Eserleri. 1. Muḫtaṣaru Meṭâliʿi’s-suʿûd bi-ṭîbi aḫbâri’l-vâlî Dâvûd. Osman b. Sened el-Basrî’nin 1198’den 1250 (1783-1835) yılına kadar Bağdat tarihini ihtiva eden Meṭâliʿu’s-suʿûd bi-ṭîbi aḫbâri’d-Dâvûd adlı eserinin özeti olup 1304’te (1887) Hindistan’da basılmış, daha sonra Muhibbüddin el-Hatîb tarafından tekrar yayımlanmıştır (Kahire 1371/1953).

2. Nebşü’l-hezeyân min Târîḫi Corcî Zeydân. Corcî Zeydân’ın Târîḫu Mıṣri’l-ḥadîs̱ adlı eserini tenkit etmek için yazdığı bu kitap Leknev’de basılmış (1307), Mâzin Salâh el-Mutabbakānî tarafından tahkikli olarak yeniden neşredilmiştir (Medine 1410/1989).

3. Cenyü’n-niḥle fî keyfiyyeti ġarsi’n-naḫle. Ziraata dair küçük bir risâle olup Muḫtaṣaru Meṭâliʿi’s-suʿûd adlı kitabıyla birlikte basılmıştır (1304).

4. es-Süyûlü’l-muġriḳa ʿale’ṣ-ṣavâʿiḳi’l-muḥriḳa. Seyyid Ahmed Es‘ad er-Refîî’yi tenkit için kaleme aldığı bu eserinde Abdülbâsıt el-Menûfî takma adını kullanmıştır. Kitap 1312’de (1895) neşredilmiştir.

Hulvânî’nin ayrıca, Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin Lüzûmü mâ lâ yelzem (el-Lüzûmiyyât) adlı eserinin Bombay baskısına (1303/1885) yazdığı bir şerh ve ta‘lîkātı da vardır.

BİBLİYOGRAFYA

Emîn b. Hasan el-Hulvânî, Muḫtaṣaru Meṭâliʿi’s-suʿûd bi-ṭîbi aḫbâri’l-Vâlî Dâvûd (nşr. Muhibbüddin el-Hatîb), Kahire 1371/1953, nâşirin mukaddimesi.

a.mlf., Nebşü’l-hezeyân min Târîḫi Corcî Zeydân (nşr. Mâzin el-Mutabbakānî), Medine 1410/1989, nâşirin mukaddimesi, s. 15-18.

Serkîs, Muʿcem, I, 328; II, 1720.

Brockelmann, GAL Suppl., II, 815.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, III, 6.

Kāsım es-Sâmerrâî, el-İstişrâḳ beyne’l-mevżûʿiyye ve’l-iftiʿâliyye, Riyad 1403/1983, s. 110-112.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), II, 15-16.

Hamed el-Câsir, “ʿAlâ hâmişî Müʾtemeri’l-Müsteşriḳīn”, Mecelletü’l-ʿArab, VII-VIII, Riyad 1394, s. 487.

Korkîs Avvâd, “Naẓarât fî Dâʾireti’l-Maʿârifi’l-İslâmiyye”, er-Risâle, sy. 639, Kahire 1945, s. 1067.

Mahmûd Abdülvehhâb, “er-Raḥḥâle Emîn el-Ḥulvânî”, el-Menhel, XIII, Cidde 1952, s. 186-187.

Âsım Hamdân Ali, “Emîn el-Ḥulvânî ve maḫṭûṭâtü Mektebeti Brill”, ʿÂlemü’l-kütüb, X/3, Riyad 1989, s. 398-407.

“Emîn”, İA, IV, 259.