DIMAŞKĪ, Şeyhürrabve

654’te (1256) Dımaşk’ta doğdu. Sûfî nisbesinin yanında Şeyhu Hittîn ve Şeyhürrabve unvanlarıyla da tanınır. Çok zeki olup hemen her ilim dalıyla ilgilendiği rivayet edilir. Çağdaşı olan ve Safed’de kendisiyle görüştüğünü belirten Safedî, onun geniş bilgi sahibi olmadığını, ancak zekâ ve cesaretinden dolayı birçok konuda konuştuğunu, usûlü’d-dîn ve yemek dahil ilgilendiği çeşitli konularda yazdığı çok sayıda eserini gördüğünü söyler (el-Vâfî, III, 163). Dımaşkī, Dımaşk nâibi Efrem tarafından Rabve köyüne şeyh tayin edildi. Burada imam ve şeyh olarak hizmet etti. Hayatının sonuna doğru Safed’e gitti ve orada Emîr Seyfeddin Tengiz’in bîmâristanında vefat etti. İbn Hacer 727 (1327) yılında, Safedî ise muhtemelen 725’te (1325) öldüğünü söyler.

Eserleri. 1. Nuḫbetü’d-dehr fî ʿacâʾibi’l-ber ve’l-baḥr. Dımaşkī’nin kozmografya ve coğrafya sahasında yazdığı en meşhur eseridir. Jeoloji ve minerolojiden tabii ve tarihî olaylara, sanatlara kadar çok geniş bir muhtevaya sahiptir. Bu eserinden dolayı Dımaşkī, çağımız ilim tarihçileri tarafından olağan üstü sezgi ve düşünce kabiliyetine sahip bir bilgin olarak nitelendirilmiştir. Dımaşkī bu kitabını yazarken el-Mecisṭî’den ve yanlışlıkla Aristo’ya mal edilen (bk. Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1385) Kitâbü’l-Aḥcâr ile Mes‘ûdî, Belhî, Bekrî, İdrîsî, İbn Vahşiyye, İzzeddin İbnü’l-Esîr ve Mecdüddin İbnü’l-Esîr’in eserlerinden faydalanmıştır. Dokuz kısım ve yetmiş beş bölümden meydana gelen eserin Arapça metni August Ferdinand Mehren tarafından 1866’da St. Petersburg’da (bir dizinle birlikte tıpkıbasımı Leipzig 1923), yine Mehren’in yaptığı Fransızca tercümesi de Manuel de la Cosmographie du Moyen âge adıyla 1874’te Kopenhag’da yayımlanmıştır.

2. Kitâbü’s-Siyâse fî ʿilmi’l-firâse (Kahire 1300). Devlet adamlarının fizyonomilerinin incelendiği eserde fizyonomiyle astroloji mezcedilmektedir. Eserin astrolojiyle ilgili kısmı sonunda yer almaktadır. Müellif eserini hazırlarken Hipokrat, Aristo, Laodicealı Polemon ve İbnü’l-Arabî’nin yanı sıra İmam Şâfiî’nin Kitâb fî ʿilmi’l-ḳıyâfe, Ebû Bekir er-Râzî’nin Kitâbü’ṭ-Ṭıbbi’l-Manṣûrî, Fahreddin er-Râzî’nin Kitâbü’l-Firâse’sinden istifade etmiştir.

Dımaşkī’nin kaynaklarda zikredilen diğer eserleri de şunlardır: el-Maḳāmâtü’l-felsefiyye ve’t-tercemâtü’ṣ-ṣûfiyye (tasavvuf, fizik ve matematik üzerine yazılmış elli bölümlük eser); el-Cevâb (ʿalâ) ehli cezîreti’l-Ḳıbrıs (Kıbrıs hıristiyanlarına karşı İslâmiyet’i müdafaa eden risâle). Brockelmann’ın Meḥâsinü’t-ticâre (Kahire 1318) adıyla Dımaşkī’ye nisbet ettiği eser ise (GAL, II, 161) Ca‘fer b. Ali ed-Dımaşkī’ye ait olup tam adı el-İşâre ilâ meḥâsini’t-ticâre’dir (bk. DİA, VI, 546-547).

BİBLİYOGRAFYA

Safedî, el-Vâfî, III, 163-165.

İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, III, 458-459.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1385.

Serkîs, Muʿcem, I, 881.

Brockelmann, GAL, II, 161; Suppl., II, 161.

a.mlf., “Dimeşkî”, İA, III, 588.

B. Carra de Vaux, Les penseurs de l’Islam, Paris 1921-26 → 1984, II, 34-37.

Sarton, Introduction, III, 800-802.

I. J. Kračkovskij, Târîḫu’l-edebi’l-coġrâfiyyi’l-ʿArabî (trc. Selâhaddin Osman Hâşim), Kahire 1963, I, 386-389.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), VI, 170.

Muhammed Kürd Ali, Künûzü’l-ecdâd, Dımaşk 1404/1984, s. 335-343.

Remke Kruk, “Hedgehoks and their Chicks”, Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, II, Frankfurt 1983, s. 220-221.

D. M. Dunlop, “al-Dimas̲h̲ḳī”, EI² (İng.), II, 291.

Cengiz Aydın, “Ca‘fer b. Ali ed-Dımaşkī”, DİA, VI, 546-547.