BÂLÎ

Bölgenin sınırlarını batıda Avasa gölü ve Ganale nehri, doğuda ise Şebîlî nehri meydana getirmektedir. Şebîlî’nin kuzeyinden geçen dar bir parça ile Danâkil ovalarının sınırlarına ulaşır. Kuzey sınırını ise hemen hemen günümüzdeki demiryolu teşkil eder. Bâlî’den ilk defa Habeş Kralı Amda Siyon’un (1314-1344) şerefine yazılmış bir “zafer şarkısı”nda bahsedilmekte ve burası kralın hâkimiyeti altındaki müslüman bölgelerden biri olarak tanıtılmaktadır. XIV. yüzyılın ortalarında Ömerî, Habeşistan kralına vergi veren yedi müslüman devletçikten biri olarak gösterdiği Bâlî’yi bir hükümdarın idaresi altında ve 40.000 kişilik ordusu olan, uzunluğu yirmi, genişliği altı günlük bir yer olarak tarif eder. Bir asır sonra Makrîzî, Ömerî’nin verdiği bilgilere sadece halkının Hanefî mezhebinde oldukları ilâvesinde bulunur. Bu dönemlerde Habeşistan’da bulunan Bâlî ve diğer müslüman krallıklar Mısır ve Şamlılar’ca Zeyla‘ beldeleri olarak tanınmışlardır. İmam Ahmed el-Mücâhid’in 1526’da başlattığı cihad sırasında ele geçirdiği yerler arasında Bâlî de vardır. Habeş Kralı Galavdevos, Ahmed el-Mücâhid’in bertaraf edilmesinden sonra 1544’te müslüman bölgelerin kumandanı Abbas’ı yenerek Bâlî’yi tekrar Habeşistan Krallığı’na katmıştır. Daha sonra, Osmanlılar’ın kuzeyden Habeşistan içlerine ilerleyişleri sırasında Bâlî bölgesi Galla kabileleri tarafından istilâ edilmiştir. Bâlî bugün Etiyopya’nın on dört eyaletinden biri olup nüfusu 1.006.490’dır (1984).

BİBLİYOGRAFYA

Kalkaşendî, Ṣubḥu’l-aʿşâ, V, 329, 332.

J. Spencer Trimingham, Islam in Ethiopia, Oxford 1952, s. 67, 73, 87, 91, 187, 255-256.

Fethî Gays, el-İslâm ve’l-Ḥabeşe ʿabre’t-târîḫ, Kahire, ts. (Mektebetü’n-nehdati’l-Mısriyye), s. 18, 88, 109-110, 152, 156-157, 160.

Cengiz Orhonlu, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti: Habeş Eyaleti, İstanbul 1974, s. 25-26, 29, 45.

Muhammed Abdullah en-Nakīre, İntişârü’l-İslâm fî Şarḳī İfrîḳıyye ve münâheḍatü’l-Ġarbi leh, Riyad 1402/1982, s. 208-209.

G. W. B. Huntingford, “Bāli”, EI² (İng.), I, 991-992.