BEREZIN, Ilya-Nikolayeviç

Rusya’da Perm şehrinde doğdu; ilk ve orta öğrenimini burada yaptı. 1834 yılında Kazan Üniversitesi’nin Şarkiyat Fakültesi’ne girdi. Hocaları Mirza Kâzım Bey ile F. Erdmann kendisiyle yakından ilgilendiler. Bu sebeple dil bilimleri tarihi üzerine yaptığı çalışmalarını Doğu ve Ortadoğu dilleri üzerinde yoğunlaştırdı. Üniversiteden mezun olunca okuduğu fakültede Doğu edebiyatları konusunda master yaptı ve 1842 yılında aynı fakültede hoca olarak çalışmaya başladı. Aynı yıl üniversite Berezin’in meslek hayatında dönüm noktası olan bir gezi için kendisine izin verdi. Üç yıl boyunca Kırım, Kafkasya, İran, Mezopotamya, Mısır, Suriye ve Türkiye’yi özellikle İstanbul’u gezdi. Bu gezide edindiği intibaları kitap haline getirdi; bu eser ölümünden sonra iyi bir seyahatnâme olarak kabul görmüştür. Ayrıca ünlü tarihçi Reşîdüddin Fazlullah’ın Câmiʿu’t-tevârîḫ adlı eserinin bir bölümünü ve Rusça tercümesini yayımlaması da önemli çalışmalarından biri olarak kabul edilir (Sbornik Letopisei Istoria Mongolov, Sochinenie Rashidedina [Saint Petersburg 1858-1888]). Sonraları giderek Orta ve Yakındoğu ülkelerinin arkeolojilerine ağırlık verdi ve akademik dergilerde bu bölgelerdeki toplumların dil, din, hukuk, kültür, mimari, ekonomi, politika, tarih ve gelenekleri üzerine yaptığı inceleme ve araştırmaları, halka yönelik gazete ve dergilerde de İslâmiyet, Hıristiyanlık, Yezîdîlik, göçebe kabileler ve Osmanlı yönetimi konusunda kaleme aldığı fikir ve görüşlerini yayımladı.

1846 yılında Kazan Üniversitesi’nde Türkçe hocalığına getirilen Berezin, 1855’te Saint Petersburg Üniversitesi’nde Türk Dili Kürsüsü’ne profesör olarak tayin edildi. Bu arada çeşitli dergi, gazete ve kitapların şarkiyatla ve müslümanlarla ilgili bölümlerinin editörlüğünü yürüttü. 1858-1860 yıllarında Avrupa’ya bir seyahat yaparak Londra ve Paris kütüphanelerinde incelemelerde bulundu ve ünlü Société Asiatique’e üye kabul edildi. 1861-1863 yıllarında Büyük Rus Ansiklopedisi’nin şarkiyatla ilgili bölümünde sorumluluk aldı ve aynı yıllarda Rus üniversitelerinde reorganizasyon yapan komisyonda faal bir üye olarak çalıştı; 1878’de Floransa’da yapılan IV. Milletlerarası Oryantalistler Kongresi’ne katıldı.

Madalya ve sikke okuma konusunda da uzmanlaşan Berezin’in 1864 yılında doktora tezi olarak hazırladığı Oçerki Vnutrennogo ustroystva ulusa Djucteva (Cuci ulusu iç teşkilâtının ana hatları, Kazan 1864) adlı eseri, yıllar sonra da ilmî değerini koruyan bir çalışma olarak kabul edilmektedir. Berezin 1896 yılında Saint Petersburg’da öldü.

Eserleri. Berezin’in başlıca eserleri şunlardır:

1. Recherches sur les dialectes musulmans I: Système des dialectes turcs (Kazan 1848); II: Recherches sur les dialectes persans (Kazan 1853).

2. Biblioteka vostochnykh istorikov (Şark tarihçileri kitaplığı I-III, Kazan 1849-1854).

3. Puteshestvie Po Dagestanu i Zakavkaz’yu (Dağıstan ve Mâverâünnehir’e seyahat, Kazan 1850).

4. Grammatika Persidskogo Yazıka (Fars dili grameri, Kazan 1853).

5. Khanslie Yarliki (Han yarlıkları I-II, IV, Kazan 1850-1852; III, Saint Petersburg 1865).

6. Puteshestvie Po Severnoi Persii (Kuzey İran’a seyahat, Kazan 1852).

7. Bulgar na Volga (Volga Bulgarları, Kazan 1853).

8. Cataloque des monnaies et des médailles du cabinet numismatique de l’Université de Cazan (Kazan 1855).

9. L’Eglise orthodoxe et les autres Églises chrétiennes en Turquie (Saint Petersburg 1855).

10. Noradniya Poslovitst turetskogo plemeni (Türk boylarının atasözleri, Saint Petersburg 1856).

11. Dialogues arabes d’après trois principaux dialects: de Mésopotamie, de Syrie et d’Egypte (I-III, 1857-1888).

12. Chrestomathie turque (I-III, Kazan 1857-1890).

13. Guide du voyageur en Orient (1858).

BİBLİYOGRAFYA

G. Dugat, Histoire des Orientalistes de l’Europe du XII^e au XIX^e siècle, Paris 1868-70, II, 1520.

Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, III, 73.

TA, VI, 160.

ML, II, 298.

B. M. Dantsig – G. A. Davydova, “Berezin”, GSE, III, 182.

L. L., “Berezine”, Gr.E, VI, 293.