XIV. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak bilhassa Memlükler devrinde yaygınlaşan cami, medrese ve hankahların yola bakan köşelerinde iki katlı bir sebil inşasıyla üstünü sıbyan mektebi olarak kullanma geleneği daha sonraki yüzyıllarda da devam ettirilmiştir. “Sebilküttâb” adıyla anılan ve Kahire’de pek çok örneği bulunan bu tarz yapılar Osmanlılar devrinde de inşa edilmiştir. Beşir Ağa Sebili bunun günümüze intikal eden bağımsız örneklerinden biridir.
Şâriu’l-Halîci’l-Mısrî (eski Şâriu Derbi’l-cemâmîz) üzerinde, Sultan Mahmud Medresesi yanından bu caddeye inen Habbâniye sokağının kesiştiği köşede yer alan sebilin, benzerleri gibi suyun serin tutulması için iyi bir havalandırmaya imkân verecek şekilde iki cepheli olarak 1131’de (1719) inşa edildiği Türkçe kitâbesinden anlaşılmaktadır. Memlük üslûbunda yapılan sebilin iki cephesi üzerindeki pencereleri, köşeli geçmeleri olan oymalı bir pervaz çerçevelemektedir. Mektebin bulunduğu üst kat, ortada mermer sütunlu ve her iki tarafta çift kemerli bir ahşap sayvanla nihayetlenmektedir. Binanın portali, üstü köşeli biçimde düzenlenmiş mukarnaslı bir girinti teşkil etmekte olup oyma pervazla çevrelenmiştir. Yarısı duvara gömülü bir sütun sebilin köşesini süslemektedir. Binanın en dikkat çekici özelliği, kuzey cephesinin kıvrımlı yol düzenlemesine uydurularak yapılmış kavisli bir cephe tanzimine sahip olması ile Şâriu’l-Halîci’l-Mısrî’ye bakan cephesindeki pencereye bitişik olarak yapılmış alt kısmı şişkin bir istiridye kabuğu şeklindeki yekpâre mermer su haznesidir. Eski bir resminde görüldüğü üzere bu haznenin iki yanından dışarıya bir çıkıntı teşkil eden emzikler yer almaktadır (bk. Hüseynî, s. 208). Bu örnek emzikli sebiller için değişik bir numune teşkil eder.
BİBLİYOGRAFYA
Ali Paşa Mübârek, el-Ḫıṭaṭü’t-Tevfîḳıyye, Kahire 1983, III, 100; VII, 170.
R. B. Parker v.dğr., Islamic Monuments in Cairo-A Practical Guide, Kahire 1985, s. 164, 329.
Mahmûd Hâmid el-Hüseynî, el-Esbiletü’l-ʿOs̱mâniyye bi-medîneti’l-Ḳāhire 1517-1798, Kahire, ts. (Mektebetü Medbûlî), s. 208-209.
Mehmet Akkuş, “Osmanlı Dönemi Kahire Vakıf Eserlerindeki Türkçe Manzum Kitabeler”, VD, XXII (1991), s. 383-420.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 6. cildinde, 4 numaralı sayfada yer almıştır.