ABDÜLHAY HÂCE

Celâyirî Sultanı Üveys b. Hasan’ın (1356-1374) himayesinde yetişmiş, bir rivayete göre bu sanatkâr hükümdar tarafından bizzat yetiştirilmiştir. Aynı zamanda edip, şair ve bir araştırmacı olan Afgan Şahı Dost Muhammed’in belirttiğine göre, ustası Sultan Üveys’in nakkaşbaşısı Üstad Şemseddin’dir ve Sultan Ahmed b. Üveys’in sarayında da birlikte çalışmışlardır. 1393’te Timur’un Bağdat’ı ele geçirmesi üzerine Semerkant’a götürülen Abdülhay Hâce, hayatının sonuna kadar orada kalmış ve Timur’un sarayını duvar resimleriyle süslemiştir.

Sanatçının üslûbu ve yaptığı tasvirler konusunda açıklamalar yapan Dost Muhammed, onun Sultan Ahmed b. Üveys’in de yardımıyla, mürekkep çizimleri ve fırça resimleri ihtiva eden bir Ebû Saʿîdnâme nüshası hazırladığını bildirmekte ise de söz konusu eser bugüne kadar gelememiştir. Eserlerinin bugüne gelemeyişine, resim yapmanın günah olduğu inancıyla hayatının sonlarına doğru çalışmalarından pişmanlık duyarak bir daha resim yapmamaya yemin edip elindeki eserleri yaktığı veya sildiği yolundaki söylentiler sebep gösterilmektedir. Abdülhay Hâce’nin imzasını taşıyan orijinal bir eserin ele geçmemiş olmasına rağmen, birtakım çalışmalarının Muhammed b. Mahmûd Şah Hayyâm tarafından yapılmış kopyaları bazı saray albümlerinde yer almaktadır. Ayrıca Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan Behrâm Mirza Albümü’ndeki bir minyatürün (Hazine, nr. 2154, vr. 20^b), albüm hazırlanırken ona atfedilmiş olduğu görülmektedir. Washington Freer Gallery’de yer alan Sultan Ahmed b. Üveys’in divanındaki emsalsiz derecede güzel minyatürlerin de Abdülhay Hâce’ye ait olması kuvvetle muhtemeldir.

BİBLİYOGRAFYA

Dost Muhammed, A Treatise on Calligraphist and Miniaturists (Ḥâlât-ı Hünerverân, nşr. M. Abdullah Chaghatai), Lahore 1936.

Kādî Ahmed [Kummî], Calligraphers and Painters (trc. V. Minorsky), Washington 1959.

L. Binyon v.dğr., Persian Miniature Painting, London 1933, Appendix II.

Filiz Öğütmen, XII-XVIII. Yüzyıllar Arasında Minyatür Sanatından Örnekler, İstanbul 1966.

Esin Atıl, The Brush of the Masters: Drawings from Iran and India, Washington 1978.

Filiz Çağman – Zeren Tanındı, Topkapı Sarayı Müzesi İslâm Minyatürleri, İstanbul 1979, s. 17.

P. P. Soucek, “ʿAbd al-Ḥayy, Ḵāǰa”, EIr., I, 115-116.