ABDÜLMUTTALİB b. GĀLİB

Zevi Zeyd kabilesine mensuptur. Mekke’de doğdu. Babası Mekke Emîri Şerif Galib’dir. 1813’te azledilen babası ile birlikte Selânik’e gitti. Daha sonra Mekke’ye dönerek 1827’de Yahyâ b. Sürûr’un yerine vekâleten emîr oldu. Ancak Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın muhalefeti sebebiyle emirliğe Şerif Muhammed b. Avn’in getirilmesi üzerine, kardeşleriyle birlikte yeni emîre karşı mücadeleye giriştiyse de mağlûp oldu ve Asîr’e kaçtı. Fakat Mehmed Ali Paşa’nın kendisine suikast yapmasından çekindiği için İstanbul’a gitti. Osmanlı hükümeti tarafından Bursa’da mecburi ikamete tâbi tutuldu. İsyan eden Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa’nın himaye ettiği Mekke Emîri Şerif Muhammed’in azledilmesi üzerine, 1832 Haziranında Mekke emirliğine getirildi (BA, Cevdet-Dahiliye, nr. 7943). Fakat Mehmed Ali Paşa’nın isyanı dolayısıyla görevine gidemedi ve İstanbul’a dönmek zorunda kaldı. Ancak 1851’de, Mehmed Ali Paşa’nın ölümünden sonra Mekke’ye gidip görevine başladı ve üç yıl emirlik makamında kaldı.

Emirliği sırasında Arap kabilelerinden askerî kuvvet temin etmesi, köle ticareti yasağına karşı çıkması, kendi başına hareket etmesi gibi bazı sebeplerle 1855 Ağustosunda görevinden alındı ve yerine rakibi Şerif Muhammed getirildi. Fakat kendisine ulaşan azil emrini kabul etmeyerek taraftarlarıyla birlikte yeni emîre karşı ayaklandı ise de yakalanıp İstanbul’a gönderildi ve Selânik’te oturmaya mecbur edildi. Selânik’te iken Sadrazam Mustafa Reşid Paşa’ya gönderdiği bir mektup üzerine İstanbul’a gelmesine izin verildi; bundan sonra yaklaşık yirmi beş yıl İstanbul’da oturdu. 1880’de Şerif Hüseyin Paşa’nın Cidde’de öldürülmesi, II. Abdülhamid’in onu tekrar Mekke emirliğine tayin etmesine yol açtı. 1882 Ağustosuna kadar iki yıl Mekke emirliği yaptı ve bu sırada nüfuzunu yaymaya çalıştı. Bu yolda giriştiği faaliyetler üzerine 2 Eylül 1882’de Hicaz Valisi Osman Nûri Paşa’nın düzenlediği âni bir gece baskını sonucu görevden alınarak önce Tâif’e, sonra da Mekke’ye getirildi ve buradaki konağında gözaltına alındı; ölümüne kadar da burada kaldı. Oğullarından Hâşim, Ali Câbir ve Füheyd paşalar beylerbeyi rütbesine kadar yükseldiler. Osmanlı idaresindeki son Mekke emîri olan torunu Şerif Ali Haydar, Ali Câbir Paşa’nın oğludur.

BİBLİYOGRAFYA

BA, Cevdet-Dahiliye, nr. 6947, 7176, 7943, 8827.

BA, HH, nr. 27446-27461.

Seyyid Ahmed b. Zeynî, Ḫulâṣatü’l-kelâm fî beyâni ümerâʾi’l-beledi’l-Ḥarâm, Kahire 1305, s. 318, 320.

Cevdet, Tezâkir, I, 101-150.

İbrâhim Rifat Paşa, Mirʾâtü’l-Ḥaremeyn, I, 366.

Ziriklî, el-Aʿlâm, IV, 298.

Uzunçarşılı, Mekke-i Mükerreme Emirleri, Ankara 1984, s. 128-137.

C. Snouck Hurgronje, “Abdülmuttalib”, İA, I, 100.