RÂŞİDÎ, Pîr Hüsâmeddin

20 Eylül 1911’de Sind’in Lârkâna bölgesinde Retûdîrû’ya (Ratodero) bağlı Behmen köyünde doğdu. Babası Pîr Seyyid Muhammed Hâmid Şah’tır. Daha sonra ailesiyle birlikte Karaçi’ye yerleşti. Farsça, Sindce ve İngilizce öğrenmeye başladığı ilk eğitim aşamasını özel hocalardan ders alarak tamamladı. Böylece resmî eğitim kurumlarında okumadan kendini yetiştirdi. Yazı hayatına on sekiz yaşında iken Jagan gazetesinde başladı. 1930’da Sukkur’da el-Menâr gazetesinin editörlüğünü yaptı. Ardından ağabeyi ile kendi gazetesi olan Sitâre-i-Sind’i çıkardı. Bir süre sonra yazmalar üzerine çalışmaya başladı. 1952’de Bağdat, Kahire, Beyrut, Şam ve Londra’yı kapsayan yolculuğu sırasında kütüphanelerde araştırma yaptı ve tanınmış yazarlarla görüştü. 1956’da aynı amaçla tekrar Bağdat, Şam ve Beyrut’a, 1958 ve 1966’da Afganistan’a gitti. 1958-1962 yıllarında Filipinler’de bulundu. 1964’te Pakistan’ın resmî temsilcisi sıfatıyla Moskova’daki Asya Afrika Dil Bilimi Kongresi’ne katıldı. Aynı yıl araştırmalar yapmak için Hong Kong’a, 1966’da da Çin’e giden Pakistan edebiyat heyetinde yer aldı. İran’a birçok defa seyahat etti; 1966’da Kültür ve Sanat bakanının davetlisi olarak Tahran’da I. Dünya İranologlar Kongresi’ne iştirak etti. Gittiği yerlerde topladığı el yazması ve matbu kitaplarla büyük bir kütüphane kurdu. Daha sonra bunları İslâmâbâd Kāidiâzam Üniversitesi ile Sind Üniversitesi’ne hediye etti. Kültürel ve ilmî çalışmalarından dolayı 1964’te Pakistan cumhurbaşkanı tarafından “Sitâre-i İmtiyâz” ödülüne lâyık görüldü. Ertesi yıl İran Devleti’nin Nişân-ı Sıpâs ve 1966’da birinci dereceden Nişân-ı Sıpâs ödülünü aldı. 1974’te Tahran Üniversitesi Edebiyat ve İnsan Bilimleri Fakültesi kendisine fahrî edebiyat doktoru unvanı verdi. 1 Nisan 1982’de Karaçi’de vefat etti, vasiyeti üzerine Karaçi’ye 100 km. uzaklıkta Mekelî’de (Makli) bulunan Mahdûm Muhammed Hâşim Tettevî’nin türbesine defnedildi. 1996 yılında Sind Üniversitesi tarafından Râşidî’ye fahrî Urdu edebiyatı doktoru unvanı verilmiştir.

Eserleri. Telif: Teẕkire-i Şuʿarâ-yı Keşmîr (I-IV, Lahor 1967, 1982; Karaçi 1969); Mirzâ Ġāzî Bîg Turḫân ûr us kî Bezm-i Edeb (Karaçi 1970); Maḳālât-ı Râşidî (nşr. Gulâm Muhammed Lakho, Karaçi 2002); Peyvendhâ-yi Ferhengî u Edebî-yi Îrân u Pâkistân: Mecmûʿa-i Maḳālât (nşr. Encem Hamîd, İslâmâbâd 2014). Neşir: İdrâkī-yi Beygelârî, Mes̱nevî-yi Çenîsernâme (Haydarâbâd 1956); Mîr Ali Şîr Kāni‘ Tettevî, Maḳālâtü’ş-şuʿarâʾ (Karaçi 1957), Mes̱neviyât ve Ḳaṣâʾid (Haydarâbâd 1961), Meklînâme (Haydarâbâd 1967), Tuḥfetü’l-kirâm (Haydarâbâd 1971); Şah Cihangir Hâşimî, Mes̱nevî-yi Maẓharü’l-âs̱âr (Haydarâbâd 1957); Mahdûm Muhammed İbrâhim Halîl Tettevî, Tekmile-i Teẕkire-i Maḳālâtü’ş-şuʿarâʾ (Karaçi 1958); Yûsuf Mîrek b. Mîr Ebü’l-Kāsım, Târîḫ-i Maẓhar-ı Şâhcihânî (Haydarâbâd 1963); Abdülhakîm Atâ-yi Tettevî, Heşt Bihişt (Haydarâbâd 1963); Miyân Nûr Muhammed, Menşûrü’l-vaṣıyye ve destûrü’l-ḥükûme (Haydarâbâd 1964); Mîr Muhammed b. Celâl Tettevî, Tarḫânnâme (Haydarâbâd 1965); Seyyid Abdülkādir b. Haşîm Tettevî, Ḥadîḳatü’l-evliyâʾ (Haydarâbâd 1967); Muhammed Fahrî-yi Herevî, Teẕkire-i Ravżatü’s-selâṭîn ve Cevâhirü’l-ʿacâyib (Haydarâbâd 1968); Aslah Mirzâ-yi Keşmîrî, Teẕkire-i Şuʿarâ-yi Keşmîrî (Karaçi 1967; Lahor 1983); Bayram Han, Dîvân (Karaçi 1971, Muhammed Sâbir ile birlikte); Cemâlî-yi Dihlevî, Mes̱nevî-yi Mihr ü Mâh (İslamâbâd 1974); Âfitâb Rây-i Leknevî, Teẕkire-i Riyâżü’l-ʿârifîn (I-II, İslamâbâd 1977-1982). Bunların dışında birçok eserin çeviri ve neşrine nezaret etmiş, bazılarına takdim yazısı yazmış ve çeşitli dergilerde makaleleri yayımlanmıştır.

BİBLİYOGRAFYA :

M. Hüseyin Tesbîhî, Fârisî-yi Pâkistânî ve Meṭâlib-i Pâkistân Şinâsî, İslâmâbâd 1977, II, 295-296; a.mlf., Kitâbḫânehâ-i Pâkistân, İslâmâbâd 1977, I, 28, 132; Sâcidullah Tefhîmî, “Ḫidmât-ı Pîr Seyyid Ḥüsâmüddîn Râşidî be-ʿUlûm ve Edebiyyât-ı Fârsî”, Dâniş, sy. 90, İslâmâbâd 1386 hş., s. 97-98; Sabahaddin Abdurrahman, Pîr Ḥüsâmüddîn Râşidî ûr An kî ʿİlmî Kârnâmî, Karaçi 1984; Gulâm Muhammed Lâkhû, Sind Cû Târîḫ-i Taḥḳīḳ-i Câʾize, Karaçi 1997, s. 363-394, 404-419; a.mlf., “Seyyid Ḥüsâmüddîn Râşidî ûr An kî ʿİlmi-yi Âs̱âr (iyek Muḫtaṣar-ı Câʾize)”, Peyġām-ı Âşinâ, İslâmâbâd 2006, s. 81-89; Îrec Efşâr, Nâdire-i Kârân (nşr. Mahmûd Nîkûye), Tahran 1382 hş., s. 1049; Ârif Nevşâhî, “Vefât-ı Pîr Ḥüsâmüddîn Râşidî”, Âyende, VIII/3-4, Tahran 1361 hş., s. 207-208; a.mlf., “Kârnâme-i Seyyid Ḥüsâmüddîn Râşidî”, a.e., X/11 (1361 hş.), s. 11-23; a.mlf., “Kitâbşinâsî-yi Âs̱âr-ı Ḥüsâmüddîn Râşidî”, Dâniş, sy. 90 (1386 hş.), s. 45-70; Cemîl Câlibî, “Pîr Ḥüsâmüddîn Râşidî”, Ḳavm-i Zebân, LII/12, Karaçi 1982, s. 64; Hâmid Ali Kureyşî Hânânî, “Seyyid Ḥüsâmüddîn Râşidî be-Ḥays̱iyet-i Muḥaḳḳıḳ ve Müverriḫ”, Mihrân, XXXII/1, Câmşûrû 1983, s. 56-58.