RASS‘

Cezayir’de hüküm süren Abdülvâdî hânedanının başşehri Tilimsân’da doğdu. Dördüncü kuşaktan dedesi Tilimsân’daki büyük camiyi süsleyen meşhur bir marangoz ve nakkaş olduğundan “Rassâ‘” veya “İbnü’r-Rassâ‘” lakabıyla bilinir. Rassâ‘ ailesi Tunus’un halen bilinen soylu ailelerinden olup günümüze kadar birçok şahsiyet yetiştirmiştir. İlk tahsilini Tilimsân’da yapan Rassâ‘ burada 830 (1426-27) yılına kadar kıraat ve resm-i mushafa dair ilk bilgileri aldı ve 831’de (1427-28) ailesiyle birlikte Tunus’a gitti. Kur’an’ı ezberledikten sonra Şâtıbî’nin Ḥırzü’l-emânî ve ʿAḳīle adlı manzumeleriyle Mâlikî fıkhından İbn Ebû Zeyd’in er-Risâle’sini ezberledi, bu eserleri Ebü’l-Kāsım el-Burzülî’den okudu. Daha sonra Tunus’un önemli medreselerinden Şemmâiyye’de bu hocasının hadis derslerini takip ederek kendisinden icâzet aldı. Arap dili ve edebiyatı, akaid, hadis, tefsir, fıkıh ve fıkıh usulü, mantık, ferâiz ve matematik gibi ilimleri Ebû Abdullah Muhammed b. Ebû Bekir, Ebû Abdullah Muhammed er-Remlî, Ebü’l-Abbas es-Selâmî, Ebü’l-Kāsım el-Gırnâtî, Ebû Yûsuf Ya‘kūb el-Masmûdî ve Ebû Hafs Ömer el-Kılşânî’nin de aralarında bulunduğu birçok âlimden tahsil etti. 836-840 (1432-1436) yılları arasında Remlî’den özel dersler aldı, bu arada kızıyla evlendi. Öğrencileri arasında Ebü’l-Abbas Zerrûk el-Fâsî, Ebü’n-Nûr b. Ahmed es-Sûsî, Abdurrahman b. Muhammed el-Merînî bulunmaktadır. 865 (1461) yılında Hafsî hükümdarı tarafından ordu kadılığı (kazâü’l-mahalle) görevine tayin edildi. 875’te (1471) kādılenkiha (aile hukukuyla ilgili davalara bakan kadılık) görevine getirildi. 886 (1482) yılında kādılcemâa oldu. Bunun yanında Zeytûne Camii’nde imam-hatiplik, ayrıca müftülük ve ders verme görevlerini yürüttü. Bir süre sonra kadılık görevinden istifa etti. Vefatında evinin bitişiğinde kendisinin yaptırmış olduğu camiye defnedildi. Mezarı halen bu camide bulunmaktadır.

Eserleri. 1. el-Hidâyetü’l-kâfiyetü’ş-şâfiye li-beyâni ḥaḳāʾiḳi’l-İmâm İbn ʿArafe el-vâfiye (Şerḥu Ḥudûdi İbn ʿArafe). Rassâ‘ bu eserinde İbn Arafe’nin fıkıhla ilgili el-Muḫtaṣar adlı eserinden terimlerin tanımını çıkarıp genişçe şerhetmiş, bu tanımlara yöneltilebilecek eleştirileri etraflıca incelemiştir. Rassâ‘ın fıkıh konularına vukufunu ve kavram inceliklerine nüfuzunu ortaya koyan eser Mâlikî fakihleri arasında kabul görmüş, fıkıh terimleri ve kavramları konusunda temel kaynak sayılmıştır. Eser defalarca basılmıştır (nşr. Ahmed b. Me’mûn el-Hasenî, Fas 1317; nşr. Muhammed es-Sâlih en-Neyfer, Tunus 1350; Rabat 1412/1992; nşr. Muhammed el-Hâdî Ebü’l-Ecfân – Tâhir el-Ma‘mûrî, Beyrut 1413/1993). Sonuncu baskıya nâşirler müellif ve eseri hakkında geniş bir inceleme eklemişlerdir (bk. bibl.). 2. Fihrist. Hocalarının ve onlardan rivayet ettiği eserlerin adlarını kaydettiği ve 886 Rebîülevvelinde (Mayıs 1481) yazdığı bu eserinde Rassâ‘, Tilimsân ve Tunus’taki ilmî hayatından, hocalarının faaliyetlerinden, kendisinin ve babasının onlarla ilişkisinden, Tunus’un o dönemdeki kültürel yapısından söz eder (nşr. Muhammed el-Annâbî, Tunus 1967). 3. Teẕkiretü’l-muḥibbîn fî esmâʾi seyyidi’l-mürselîn (nşr. Muhammed Rıdvân Dâye, Ebûzabî 1423/2002). 4. Tuḥfetü’l-aḫyâr fî fażli’ṣ-ṣalâti ʿale’n-nebiyyi’l-muḫtâr (Tunus, Dârü’l-kütübi’l-vataniyye, nr. 12, 2017). 5. el-Cemʿ ve’t-taḳrîb fî tertîbi âyi Muġni’l-lebîb. Eserde, İbn Hişâm’ın gramerle ilgili Muġni’l-lebîb’inde örnek olarak verilen âyetler sûre sırasına göre tertip edilip açıklaması yapılmıştır (Tunus, Ahmediyye Ktp., nr. 4115). 6. Şerḥu Vaṣiyyeti’ş-Şeyḫi’ẓ-Ẓarîf (Tunus, Dârü’l-kütübi’l-vataniyye, nr. 15456). 7. Şerḥu Cümel el-Ḫûnecî (Tunus, Dârü’l-kütübi’l-vataniyye, Hasan Hüsnî Abdülvehhâb, nr. 18194). Rassâ‘ın diğer bazı eserleri şunlardır: et-Teshîl ve’t-taḳrîb ve’t-taṣḥîḥ li-rivâyeti’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaḥîḥ (İbn Hacer’in Fetḥu’l-bârî adlı eserinin bir tür özeti), Tefsîr (muhtemelen tamamlanmamıştır), Aḥkâmü lev, İʿrâbü kelimeti’ş-şehâde, Ṣarfü Ebî Hüreyre, Esmâʾü’l-ecnâs ve aḥkâmühâ (13.500 salavatı içerir). Rassâ‘ın birçok fetvası Mâlikî fakihlerinin fetvalarını derleyen Venşerîsî’nin el-Miʿyârü’l-muʿrib’i gibi eserlerde yer almaktadır.

BİBLİYOGRAFYA
Rassâ‘, Fihrist (nşr. M. el-Annâbî), Tunus 1967, bk. neşredenin girişi; a.mlf., Şerḥu Ḥudûdi İbn ʿArafe: el-Hidâyetü’l-kâfiyetü’ş-şâfiye (nşr. M. Ebü’l-Ecfân – Tâhir el-Ma‘mûrî), Beyrut 1413/1993, neşredenlerin girişi, s. 11-49; Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, [baskı yeri ve tarihi yok] (Mektebetü’l-Kudsî), VIII, 287-288; Ebû Abdullah ez-Zerkeşî, Târîḫu’d-devleteyni’l-Muvaḥḥidiyye ve’l-Ḥafṣiyye (nşr. M. Mâdûr), Tunus 1386/1966, s. 136, 143; Bedreddin el-Karâfî, Tevşîḥu’d-Dîbâc (nşr. Ahmed eş-Şüteyvî), Beyrut 1403/1983, s. 216; İbn Meryem, el-Bustân fî ẕikri’l-evliyâʾ ve’l-ʿulemâʾ bi-Tilimsân (nşr. İbn Ebû Şeneb), Cezayir 1326/1908, s. 283; İbnü’l-Kādî, Dürretü’l-ḥicâl, II, 140; Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, Neylü’l-ibtihâc (İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müẕheb içinde), Kahire 1329, s. 323-324; Muhammed b. Muhammed el-Endelüsî, el-Ḥulelü’s-sündüsiyye, Tunus, ts. (ed-Dârü’t-Tûnusiyye), s. 689; İsmâil et-Temîmî, Bernâmecü eʾimmeti Câmiʿi’z-Zeytûne, Tunus Dârü’l-kütübi’l-vataniyye, nr. 1011; İbn Ebü’d-Dıyâf, İtḥâfü ehli’z-zamân, Tunus, ts. (Vizâretü’ş-şuûni’s-sekāfiyye), VII, 64; Muhammed b. el-Hoca, Târîḫu meʿâlimi’t-tevḥîd fi’l-ḳadîm ve fi’l-cedîd, Tunus, ts., s. 22; Serkîs, Muʿcem, I, 939; Îżâḥu’l-meknûn, I, 276; Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 216; Muhammed es-Senûsî, Müsâmerâtü’ẓ-ẓarîf bi-ḥüsni’t-taʿrîf, Tunus, ts., s. 108; Âdil Nüveyhiz, Muʿcemü aʿlâmi’l-Cezâʾir, Beyrut 1971, s. 175-176; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 430-431; Mahfûz, Terâcimü’l-müʾellifîn, II, 358.