Osman Karatay-Serkan Acar (ed). Doğu Avrupa Türk tarihi (2016)

Kolektif. Doğu Avrupa Türk tarihi. 3. baskı. Editörler: O. Karatay, S. Acar; Seri: Kitabevi nu. 535. İstanbul: Kitabevi yayınları, 2016, VII+876 s. ISBN 9786055397838

Önsöz

Karadeniz’in kuzey bozkırları bilinen en eski zamanlardan beri muhtelif Türk boylarının göç güzergahları üzerinde bulunuyordu. İskit çağından başlayarak fasılasız bir biçimde Orta Asya; dan Avrupa içlerine kadar uzanan bu göç dalgalan dünya tarihinde derin izler bırakbğı gibi pek çok milletin şekillenmesinde de etlsili olmuştur. Ortaçağın başlangıç safhasında Karadeniz’in kuzeyinde, güçlü bir medeniyeti temsil edip dünya siyasetinde söz sahibi olan egemen bir siyasi teşekkül bulunmadığı halde Türk boylan burada tutunamamışlar ve Tuna boylarında Bizans İmparatorluğu ile karşı karşıya geldikleri vakit kısa sürede dağılıp tarih sahnesinden silinmişlerdir. Lakin Avrupa Hunları ile Göktürk Devleti’nden koparak bugünkü Rusya topraklannın büyük bölümüne hakim olan Hazar Kağanlığı yönetim tarzları ve son derece gelişmiş kurumlarıyla Orta ve Doğu Avrupa tarihine damgalarını vurmayı başarmışlardır.

IX. ve X. asırlara gelindiğinde doğu-bab yönündeki Türk göçleri iki ana güzergahtan yapılmış; Oğuzların büyük çoğunluğu söz konusu devirde Anadolu coğrafyasına akın ederken Peçenekler, Kıpçaklar ve Uzlar (Oğuzlar) da kadim göç yollarını takip etmek suretiyle Karadeniz’in kuzeyine yönelmişlerdir. Bir anda Arap, Fars ve Bizans gibi köklü medeniyetler ile Ermeni ve Süryani gibi alt kültürlerin arasına giren Oğuzlar bugünkü Türkiye topraklarında kalıcı olmayı başarmışlar, bununla birlikte yan abl durumda olan kuzey bozkırlarındaki Türk boylan ise şaşırbcı bir şekilde devlet kuramadıkları gibi yok olup gitmişlerdir.

Moğol istilası sonrasında teşekkül eden Albn Orda Devleti uzun süre Avrasya’nın büyük kısmına hakim olmuş ve dağılmaya yüz tuttuğu sırada Kının, Kazan, Kasım ve Astarhan gibi hanlıklar zuhur etmiştir. Türkiye Selçuklu Devleti yıkıldıktan sonra ortaya çıkan Anadolu beylikleri çağını andıran bu dönem Bizans İmparatorluğu’nun çöküş Rusların ise ikbal devrini temsil etmektedir.

Söz konusu Türk-Tatar hanlıklarını ortadan kaldırmayı başaran Moskova idaresi kısa sürede muazzam bir imparatorluğa dönüşmüş mamafih özellikle Sovyetler Birliği zamanında uygulanan katı asimilasyon politikalarına rağmen Doğu Avrupa ve Rusya’daki Türkler günümüze dek mevcudiyetlerini koruyabilmişlerdir.

Alanında uzman on bir tarihçi tarafından kaleme alınan elinizdeki bu eser İskitlerden başlayarak Doğu Avrupa’ da hüküm sürmüş Türk devletlerinin tarihini anlatan kolektif bir çalışmadır. Bölümler büyük ölçüde ilgili alanlarda doktora yapan, tamamı Türk akademisyenler tarafından telif edilmiştir. Her konu için bir harita çizilmiş ve ortak kaynakça oluşturulmuştur. Doğu Avrupa Türk tarihi hakkında şimdiye kadar yurdumuzda yazılan en kapsamlı eser olan bu kitabın geniş kitlelere hitap edeceğini ve özellikle üniversitelerde ders kitabı olarak okutulacağını umuyoruz. Haritaların hazırlanması sırasında emeği geçen Umut Üren ve Ali Balcı’ya teşekkür ederken bu kitabın fikir olarak ortaya çıkışından itibaren peşini bırakmayan ve bizi arayarak çalışmaları hızlandıran Kitabevi’nin sahibi Sayın Mehmet Varış’a da bu konuda hassaten şükranlarımızı sunuyoruz.

24.06.2013/Bomova
Osman Karatay-Serkan Acar

İçindekiler

Önsöz … VII
Giriş … 1
İlhami Durmuş. İskitler … 9
İlhami Durmuş. Sarmatlar … 55
Ali Ahmetbeyoğlu. Avrupa Hunları … 107
Umut Üren. Suvarlar … 189
İsmail Mangaltepe. Avarlar … 203
Osman Karatay. Oğurlar … 241
Umut Üren. Büyük Bulgar Devleti … 251
Osman Karatay. Tuna Bulgarları … 273
Dinçer Koç. İtil Bulgarları … 295
Osman Karatay. Hazarlar … 335
Osman Karatay. Macarlar … 409
Mualla Uydu Yücel. Peçenekler … 449
Mualla Uydu Yücel. Uzlar (Oğuzlar) … 529
Mualla Uydu Yücel. Kumanlar (Kıpçaklar) … 541
İlyas Kemaloğlu (Kamalov). Altın Orda Devleti … 577
Yücel Ôztürk. Kırım Hanlığı … 625
Serkan Acar. Kazan Hanlığı … 685
Serkan Acar. Kasım Hanlığı … 725
Serkan Acar. Astarhan Hanlığı … 767
Serkan Acar. Sibir Hanlığı … 781
Mehmet Alpargu. Nogaylar … 799
Bibliyografya … 821
İndeks … 877

Arka kapaktan

Anadolu 1000 yıldır Türk yurdu ama şimdiki Ukrayna’da Türk varlığı 24 asra yaklaşıyor. Doğu Avrupa’daki tarihimiz Türk tarihçiliğinde en fazla ihmal edilen sahayı oluşturmaktadır. Bu konuyu çalışmanın zorlukları ve yeterli tarihçinin bulunmaması bunun sebepleri arasındadır. Ancak son yıllarda ülkemizde durum değişmiş, bölge tarihinin değişik konularında uzmanlaşan önemli akademisyenler yetişmiştir. Bu eser tamamı alanının en önemli uzmanı olan tarihçilerimizin katkılarıyla meydana gelmiş olup, İskit ve Sarmat çağından başlayarak, Hunlar, Bulgarlar, Oğurlar, Avarlar, Hazarlar, Macarlar, Peçenekler, Oğuzlar, Kumanlar, Tatarlar ve Nogaylar gibi toplulukların tarihlerini içermektedir. Uzman tarihçilerin işbirliğiyle oluşan bu eserin bu yönüyle bütün dünyada bir ilk olduğunu belirtmeliyiz.