Gülseren Ceceli Dursun. Harizmşahlar Devleti’nde ilmi hayat (1097-1231). Doktora tezi (2015)

Gülseren Ceceli Dursun. Harizmşahlar Devleti’nde ilmi hayat (1097-1231). Doktora tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015, XXV+291 s.

Özet

Hârizmşâhlar Devleti Ortaçağ Türk-İslam devletleri arasında önemli bir yere sahiptir. Bu dönemde pek çok ilmî faaliyet gerçekleşmiştir. İlmî çalışmaların yapıldığı kurumlar arasında cami ve mescidler, medreseler, kütüphaneler, hastaneler ve âlimlerin evleri yer almaktadır. Bu mekânlarda talebeler yetiştirilir, eserler yazılır ve diğer ilmî faaliyetler gerçekleşirdi. Hârizmşâhlar döneminde tefsir, hadis, fıkıh, kelam, tasavvuf, matematik, astronomi, tıp gibi alanlarda pek çok âlim yetişmiştir. Bu âlimler tarafından çeşitli alanlarda kaleme alınan eserler ise ilim dünyasında kabul görmüş çalışmalardır. Âlimlerin ilmî gelişiminde ve gerçekleştirdikleri faaliyetlerde onların mezheplerinin de etkisi bulunmaktadır. Yine âlimler ilmin peşinden gitmek sureti ile İslâm coğrafyasında sıkça seyahat etmişlerdir. Onlar dönemin önemli merkezlerinde bir yandan faaliyetlerine devam etmişler diğer yandan da talebe yetiştirmişlerdir. Böylelikle hocalarından aldıkları ilmî mirası geliştirerek talebelerine aktarmışlardır. Bu âlimler ilmî ve dinî açıdan olduğu kadar eğitim açısından da İslâm dünyasına tesir etmişlerdir. Tüm bu ilmî faaliyetlerin içerisinde Hârizmşâh hükümdarlarının da diğer Türk devletlerinde olduğu gibi ilim ve kültür anlamında büyük bir donanıma sahip oldukları malumdur.

Bu dönemde yaşamış olan âlimlerin ilmî faaliyetlerinin yanı sıra siyasi hayata da müdahil oldukları görülür. Onlar devletlerarası gidiş-gelişlerin yanısıra savaşlarda kıyımlara engel olmak için elçilik yapmışlar ve çeşitli devlet görevlerinde bulunmuşlardır. Sultanlar ile yakın münasebette olan âlimler aynı zamanda devlet erkanı ile de ilişki içerisindeydiler. Bu dönemde gerçekleşen Moğol istilası ile birlikte medreseler, kütüphaneler gibi ilmî faaliyetlerin yürütüldüğü mekânlar yakılıp yıkılmıştır. Âlimlerin bir kısmı yaşadıkları şehirleri terk etmek zorunda kalmışlar, bir kısmı da Moğollar tarafından öldürülmüşlerdir. Dolayısıyla Hârizmşâhlar Devleti’nin ilim hayatı bu istiladan oldukça etkilenmiştir.

Abstract

Khwarizm Shah Dynasty has an important place among the medieval Turkish Islamic states. In this period a great deal of scientific study took place. The places where these scientific activities were held include the mosques, masjids, madrasahs, libraries, hospitals and the houses of the scholars. In these places students were educated, books were written and other scientific activities took place. During Khwarizm Shahs period, many scholars came out in the fields of tafsir, hadith, fiqh, kalam, sufism, maths, astronomy and medicine. The books written by these scholars in various fields were accepted in academic world. In their academic orientation and activities, the school of thought to which they are adhered, plays an important role. Also the scholars, for the sake of learning, used set out on travels very often. Besides continuing their academic activities, they were also educating students in the important centers of their period. Thus, they were able to convey the academic legacy they inherited from their theacher to their students. These scholars were influential in Islamic World from scientific and religious perspective as well as of education. In all these learning activities Khwarizm Shah Rulers also had vast knowledge on cultural and scientific sphere as it was the case with the other Turkish rulers.

The scholars of this time involved in politics in addition to learning activities. Along with coming and going between the states, they were acting as mediators to prevent massacres and fulfilled various tasks for the states. The scholars who were in close contact with the sultans had also connections with the other state officials. The Mongolians, in their invasion which took place in this period, burnt down the places like madrasahs and libraries where the scientific and learning activities were held. Some of the scholars had to escape their cities while some were killed by the Mongolians. Accordingly, learning and academic life of Khwarizm Shahs State was deeply influenced from this invasion.