Ahmet İnanır. Kanuni Devrinde Osmanlı’da hukuki hayat: Şeyhülislam İbn Kemal’lin fetvaları ışığında (2011)

Kanuni Devrinde Osmanlı’da Hukuki Hayat Şeyhülislam İbn Kemal’lin Fetvaları Işığında Dr. Ahmet İnanır OSAV
Osmanlı Devleti, günümüzde “muhteşem yüzyıl” olarak da bilinen Kanûnî Sultan Süleyman döneminde siyasi ve askeri açıdan zirveye çıkmıştır. Bu dönemde gerek toplumsal gerekse fetihlerle genişlemeye bağlı olarak ortaya çıkan sorunlarla ilgili çeşitli hukuki düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemelerde Osmanlı şeyhülislâmlarından özellikle İbn Kemal’in ismi ön plana çıkmıştır.

Osmanlı Devleti, kendisinden önceki Türk-İslâm devletlerinden devraldığı hukuki geleneğe bağlı kalarak Hanefi mezhebini benimsemiştir. Hanefi hukukçuları ise klasik hukuk çalışmaları yanında, bir de günlük hayata çözüm üreten, uy­gulamaya yönelik fetâvâ, nevâzil, vâkıât ve mesâil türü eserler telif etmişlerdir.

İbn Kemal, yetiştiği ortamın ve anlayışın bir sonucu olarak, mes’elelere doğrudan Kur’an, sünnet, icmâ’ ve kıyas gibi şer’î delillere dayanarak ictihad etmek yerine, fıkıh kitaplarındaki görüşlerden zamana en uygun olanı tercih ederek sorunları çözmeye çalışmıştır.

İbn Kemal’in fetva mecmûaları incelendiğinde, Osmanlı hukuk sisteminde şeyhülislâm fetvalarının, sadece karmaşık davalarda hukuki açıklama ve uygula­ma aracı olarak hizmet etmediğini, aynı zamanda bir fıkıh kitabına bakacak Arapça bilgisi olmayan nâibler ve halk için de yol gösterici bir kaynak olduğu görülmektedir.

Çağın sorun ve çözümlerini, dolayısıyla hukukun canlılığını ve esnekliğini yansıtması bakımından büyük önem arz eden İbn Kemal’in fetvaları hiç şüphesiz hukuk, iktisat, sosyal ve siyasi tarih araştırmaları için mutlaka incelenmesi gereken zengin bir literatür oluşturmaktadır.