Trabzon Reji İdaresi 1883-1914 (Filiz Dığıroğlu)

Trabzon Reji İdaresi 1883-1914 Filiz Dığıroğlu OSMANLI BANKASI ARŞİV VE ARAŞTIRMA MERKEZİ
Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, Avrupa Bankacılık Tarihi Birliği ve Tarih Vakfı işbirliği ile düzenlenen Bankacılık ve Finans Tarihi Araştırma Yarışması 2004-2005’te yüksek lisans tezi kategorisinde birincilik ödülü.

Osmanlı tütün tekelini elinde bulunduran Tütün Rejisi, Osmanlı Devleti’nin Kırım Harbi’yle başlayan dış borçlanma sürecinin bir sonucu olarak ortaya çıktı. Bu yüzden devletin borçlarına karşılık kurulan Düyun-ı Umumiye İdaresi’nden Reji Şirketi’ne devredilen Osmanlı tütünleri idaresi ve Reji Şirketi’nin uygulamaları son dönem Osmanlı iktisadi ve sosyal tarihi çalışmaları bakımından oldukça önemlidir; çünkü Osmanlı Devleti’nin tütün işletme yetkisini yabancı sermayeye dayalı üçlü bir konsorsiyuma vermesi, kendine has özellikleri olan bir tür özelleştirme modelidir.

1883’te kurulan Reji kısa sürede teşkilatlandı ve tütün ziraatını kontrol edebilmek amacıyla Selanik, İzmir, Halep, Samsun gibi önemli tütün üretim merkezlerinde faaliyete başladı. Trabzon tütün tekelini yönetmeye başlamasının ardından başta Samsun Tütün Fabrikası olmak üzere Samsun Tütün İskelesi ile çarşılar, ambarlar, depolar, tütün fabrikaları, imalathaneler, bayiler, tütün borsası, tütün kaçakçılığı, kolcular ve diğer Reji kurumları iktisadi ve sosyal bir ilişkiler ağı, bir varlık olarak ortaya çıktı.

Büyük ölçüde arşiv ve süreli yayın malzemesine dayalı olarak hazırlanan bu çalışma, Reji İdaresi’nin 1883-1914 yılları arasında Trabzon ve Samsun’daki faaliyetlerini bir bütün olarak inceleyip değerlendirmeyi hedeflemektedir.