| Tez Künye | Durumu | ||
| Gnostik geleneğin erken dönem Şiîlik’teki tezahürleri: Şiî gulat örneği / Reflections of gnostic tradition in early Shi’ism: The exmple of Shiite ghulât Yazar:YUSUF KOÇAK Danışman: DOÇ. DR. MUZAFFER TAN Yer Bilgisi: Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı / İslam Mezhepleri Tarihi Bilim Dalı Konu:Din = Religion ; Felsefe = Philosophy ; Tarih = History Dizin:Mezhepler tarihi = Sect history ; İlahi dinler = Divine religions ; Şia = Şia | Onaylandı Doktora Türkçe 2021 295 s. | ||
| Gnostisizm tarih boyunca birçok dinî ve felsefi akımı etkilemiştir. Gnostik anlayışa göre Tanrısal bilgi bir tür bireysel tecrübe aracılığıyla elde edilebilir. Bu bilgi aklî delillere başvurmadan doğrudan Tanrı tarafından insan kalbine yerleştirilen bir bilgidir. İslam düşüncesinde Şia’dan, Sufiliğe kadar farklı kesimlerde etkisini hissettirmiş ve adeta alternatif bir epistemoloji olarak varlık bulmuş Gnostik düşüncenin kökleri İslamiyet, hatta Hıristiyanlık öncesine dayanan kadim kültürler kadar geriye gider. Aşkın Tanrı anlayışı, düalist alem tasavvuru, kurtarıcı bilgi, dini metinlerin batıni yorumu gibi hususlar Gnostik düşüncede öne çıkan hususlardır. İslam tarihinde Gnostisizmin ilk tezahürleri Şii Gulat fırkalarda ortaya çıkmıştır. Ancak bu tezahürler çok sistemli bir karakter arz etmeyip aynı zamanda bütüncül bir değerlendirmeye imkan tanımaz. Bunun en temel nedenlerinden biri tarihsel olarak çok erken döneme ait olmaları sebebiyle yeterince verinin olmaması ve makalat yazarlarının onlara dair verdikleri bilgilerin birtakım mezhebi kaygılarla saptırılarak ya da abartılarak verilmesidir. Bununla birlikte sonraki süreçte Şiilik, bilhassa İsmaililik, Sufilik, İşraki felsefe kanalıyla daha sistematik ve gelişmiş şekilde ortaya çıkan Gnostik düşünce İslam düşüncesini ciddi manada etkilemiştir. İslam’ın erken dönemlerinde birtakım Gnostik fikirlerle temayüz eden Keysâniyye, Beyâniyye, Mansûriyye, Muğîriyye ve Hattâbiyye gibi Şii fırkalarla karşılaşmaktayız. Gnostisizmin Şii-Gulat düşüncedeki yansımaları ve etkileri tespit edilmeye çalışılacaktır. Böylece sonraki süreçte ortaya çıkan diğer Gnostik düşünce biçimlerinin daha sağlıklı bir şekilde anlaşılmasının yolu açılmış olacaktır. | |||
| Gnosticism has influenced many religious and philosophical movements throughout history. According to the Gnostic understanding, Godly knowledge can be obtained through some kind of individual experience. This knowledge is a knowledge placed directly by God in the human heart without resorting to rational evidence. The roots of Gnostic thought, which has made its influence felt in different segments of Islamic thought from Shia to Sufism and found existence as an alternative epistemology, goes back as far as the ancient cultures dating back to Islam and even preChristianity. Issues such as the transcendental understanding of God, the dualistic vision of the world, savior knowledge, and the inner interpretation of religious texts are prominent in gnostic thought. The first manifestations of Gnosticism in Islamic history emerged in Shiite Gulat sects. However, these manifestations do not have a multi-system character and at the same time do not allow a holistic evaluation. One of the main reasons for this is that there is insufficient data due to the fact that they belong to a very early period of Islam, and the information given by the heresiographers about them is of distortive or exaggerated natüre due to some sectarian concerns. However, in the following period, Gnostic thought, which emerged more systematically and developed through Shi’ism, especially Ismailism, Sufism, and Ishraqi philosophy, seriously affected Islamic thought. We come across Shi’ite sects such as Kaysâniyya, Bayâniyya, Mansûriyya, Mughîriyya and Khattâbiyya, who were distinguished by some gnostic ideas in the early periods of Islam. Since it will go beyond the boundaries of an article to deal with all of these groups, in this study, the reflections and effects of Gnosticism in ShiaGulat thought will be tried to be determined only with reference to the Beyâniyye party. Thus, a better understanding of other gnostic thinking styles that emerged in the next process will be opened. | |||