| Tez Künye | Durumu | ||
| Dersim isyanı-1937 / Yazar:NECMİ GÜNEL Danışman: PROF. DR. EROL CİHAN Yer Bilgisi: İstanbul Üniversitesi / Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü / Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı Konu:Türk İnkılap Tarihi = History of Turkish Revolution Dizin:Dersim ayaklanması = Dersim rebellion ; Kürt sorunu = Kurdish question ; Tunceli = Tunceli ; İsyanlar = Rebellions | Onaylandı Doktora Türkçe 1999 297 s. | ||
| ÖZET 1937 Dersim İsyanı, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin tarihine damgasını vuran önemli bir olaydır. İsyana tanık olan insanlar, bu acı olayın izlerini günümüze kadar taşıdılar. Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı yöneticilerinden farklı olarak Dersim ve Doğu Anadolu üzerinde merkezi otoriteyi kurmaya başladı. Cumhuriyet hükümetinin amacı, bölgedeki feodal yapıyı ortadan kaldırarak tam ve kesin egemenlik kurmaktı. Çünkü, feodal beyler, bölge halkı üzerinde acımasız bir egemenlik kurarak halkın tüm haklarını ellerinde toplamışlardı. 1934 yılında çıkarılan İskan Kanunu ile özellikle 1935′ de çıkarılan Tunceli Kanunu feodal beylerin, ağalann, seyitlerin yüzyıllardır süren egemenliklerine son veriyordu. Bu iki kanun uygulamaya konulunca bölgede bulunan toprak ağalan tedirgin olmaya başladılar. Seyit Rıza ile birlikte 6 aşiret lideri halk arasında mezhep etkenini de kullanarak devlete karşı ayaklandı. 20-21 Mart gecesi yani Nevruz (yeni gün-ilkbahar başlangıcı) günü isyan başladı. İsyanın amacı bağımsız Kürt Devleti kurmaktı. Seyit Rıza’nın bu hareketinde zengin olan bu bölgede çıkarlan olan İngiltere ve Fransa Devletinin etkisi oldu. Zaten isyanın başladığı sırada Fransa ile Türkiye arasında Hatay sorunu görüşülüyordu. Fransa’nın amacı Türkiye’yi bu isyan vasıtasıyla zor durumda bırakarak Hatay’ın Suriye’ye kalmasını sağlamaktı. Bu sırada Başbakan olan İsmet İnönü aldığı askeri önlemlerle isyanı 10 Eylül 1937 tarihinde bastırdı. İsyan lideri Seyit Rıza yakalandı. Yapılan mahkeme sonucu isyanda etkili olan 11 kişi idama mahkum oldu ve bu kişiler Elazığ’da asıldılar. İsmet İnönü hastalığı nedeniyle başbakanlıktan ayrıldı. Yerine Celal Bayar getirildi. Celal Bayar Dersim üzerine “1938 Tenkil Harekatı'”nı başlattı. İsyana katilan birçok aile Türkiye’nin batı bölgelerine yerleştirildi. Öte yandan İngiliz’lerin Musul için oynadıklan oyunu oynamaya çalışan Fransa başarılı olamadı ve Hatay Türkiye’ye kaldı. | |||
| ABSTRACT The 1937 the Dersim Uprising is a significant event which has left its mark on the history of the Turkish Republic. The people who had witnessed this event are still under its effect. Unlike the Ottoman state rulers, the newly founded Turkish Republic started to established ite central authority in Dersim and the eastern part of Turkish. The aim of the Turkish Republic was to establish its absolute sovereignty by removing the feudalistic structure. As the landlords had captured all the rights of the ruthless oppression. “The Residence Law” which was passed in 1934 and especially “The Tunceli Law” which was passed in 1935 were taking away the authority which landowners and squires had been enjoying for centuries. The French were aiming to keep Hatay to Syria by putting Turkey into a difficult situation. Meanwhile İsmet inönü, who was the prime minister at the time, brought the uprising to an end military measures. The rebel leader Seyit Rıza was captured and sentenced to death with his 11 friends. They were hanged in Elazığ. İsmet İnönü was replaced by Celal Bayar due to his illness. Celal Bayar moved many of the people who participated in the uprising to the western parts of the country. As the Britich did in the Musul Conflict, the French tried to play a trick on Turkey by they failed. Hatay was annexed to the motherland. m | |||