| Tez Künye | Durumu | ||
| Kubad-Abad Sarayı cam buluntuları (1981-2004) / Glass findings of Kubad-Abad Palace (1981-2004) Yazar:ZEKİYE UYSAL Danışman: PROF. DR. İNCİ KUYULU ERSOY Yer Bilgisi: Ege Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı / Türk İslam Sanatları Bilim Dalı Konu:Sanat Tarihi = Art History Dizin:Cam = Glass ; Camcılık = Glaziery | Onaylandı Doktora Türkçe 2008 539 s. | ||
| Cam uygarlık tarihinde önemli bir yere sahiptir. İlk yapay camın M.Ö. 3. bin ortalarında ortaya çıktığı sanılmaktadır. Çeşitli arkeolojik araştırmalar ve tarihî kaynaklar sayesinde, günümüze kadar camın gelişimini izlemek mümkün olmuştur.Bu konuda yapılmış araştırma ve yayınlara bakıldığında bir çok dönemin camcılığı hakkında bilgiler bulunduğu görülmektedir. Özellikle Antik dönem camcılığı, Bizans ve Ortaçağ İslam camcılığının çok iyi bilindiği söylenebilir. Buna karşılık Anadolu Selçuklu devri cam sanatı hakkında bilinenler sınırlıdır. Bunun nedeni döneme yönelik arkeolojik araştırmaların azlığı ve konu üzerinde yeterince araştırma yapılmamış olmasıdır. Oysa Kubad-Abad ve Alanya gibi merkezlerde yapılan kazılarda bol miktarda cam eşyanın bulunduğu bilinmektedir.Yeterince incelenmemiş olan Anadolu Selçuklu devri camcılığı alanındaki bu eksikliği gidermek ve dönemin cam sanatının anlaşılmasına katkıda bulunmak için yaptığımız araştırma dönemin en önemli arkeolojik merkezi olan Kubad-Abad Sarayı camlarını konu edinmektedir.Kubad-Abad Selçuklu Saray külliyesi kazısı başkanı Prof.Dr. Rüçhan Arık’ın izniyle yaptığımız araştırma Kubad-Abad’dan 1981-2004 yılları arasındaki kazılarda ele geçen cam buluntuları kapsamaktadır.Bu kazı mevsimlerine ait yaklaşık altmış kasa cam buluntunun tasnifi sırasında bunların özellikle pencere camı, kadeh, şişe, kandil, bilezik ve boncuklardan oluştuğu görülmüştür. Bunların yanında işlevi tam belirlenemeyen çubuklar, kulplar ve başka cam parçalar da vardır. Ayrıca külliye içindeki atölye alanları ve çevrelerinde defolu cam parçalarına, üretim artıklarına ve cam kütlelerine rastlanmıştır. Bu buluntular geçici bir süre içinde olsa Kubad-Abad’da cam üretimi yapıldığını göstermektedir. Bunlar arasında pencere camlarının, külliyedeki atölyelerde üretildikleri kuşkusuzdur.Kubad-Abad’da ele geçen camlar bazı boncuklar hariç tutulursa tümü kırık parçalar halindedir. Araştırma kapsamına alınan örneklerden kadehler, ?silindirik? ve ?ters konik? gövdeli olmak üzere iki tipe ayrılmaktadırlar. Şişelerin çoğu küresel gövdeli olmakla birlikte; bazıları silindirik gövdelidir.Kubad-Abad’da işlevi belirlenen eşyalardan birisi de kandillerdir. Burada küresel gövdeli omuzlu ve vazo tipli olmak üzere iki tip cam kandil tespit edilmektedir. Bunlardan küçük boyutlu omuzlu kandillere ilk kez Kubad-Abad’da rastlanmaktadır.Kubad-Abad’ın cam buluntuları arasında en kalabalık grubu pencere camları oluşturmaktadır. Bunlar ?revzen? denilen alçı şebekeli pencerelerde kullanılmışlardır. Pencere camlarının tümü dairesel formdadır. Bu form hem İslam dünyasında hem de Bizans sahasında görülmektedir. Kubad-Abad’ın pencere camları Bizans örneklerine göre daha zengin bir renk çeşitliliğine sahiptir.Cam bilezikler genel formlarıyla Ortaçağ cam bileziklerinden farklı değillerdir. Fakat Kubad-Abad’da ele geçen bileziklerin diğer bölgelerin bileziklerine göre daha sade oldukları söylenebilir.Sayıca çok az olan boncuklar, biçimsel açıdan farklı bir özellik göstermezler.Kubad Abad’ın cam kapları esas olarak serbest üfleme ve kalıba üfleme teknikleriyle yapılmışlardır. Pencere camlarında ise ?crown? (çevirme) tekniğinin uygulandığı görülmektedir. Fakat birkaç pencere camının kalıp tekniğiyle yapıldığı belirlenmiştir.Bileziklerde ?halka çevirme? ve ?lif sarma? teknikleri uygulanmış; boncuklar ?cam sarma? ve ?ezme? yöntemiyle yapılmışlardır.Kubad-Abad camları, Suriye ve Mısır bölgelerindeki İslam camlarıyla kıyaslandıklarında daha sade bir işçilik ortaya koyarlar. Örneğin Ortaçağda Suriye ve Mısır bölgelerinin cam eşyalarını bezeyen mineleme (emay) ve lüster tekniklerindeki örnekler Kubad-Abad’da az sayıda bulunmuşlardır. Buna karşılık bazı cam eşyalar üzerinde lif sarma, aplike, baskı ve kalıplama teknikleriyle yapılmış süslemeler bulunmaktadır.Kubad-Abad’ın cam buluntuları stratigrafik bakımdan Selçuklu devrine ait tabakada çini, çini mozayik, alçı ve sikke gibi diğer Selçuklu malzemeleriyle birlikte ele geçmişlerdir. Burada Selçuklu tabakasının altında sadece Geç Kalkolitik ve Erken Tunç çağı tabakalarına rastlanmıştır. Bu nedenle, kıyıdaki saray külliyesinde çıkan cam buluntular, sarayın tarihine uygun olarak XIII. yüzyıl ilk çeyreği ? XIII. yüzyıl sonu arasına tarihlenebilirler.Buna karşılık, üzerinde Bizans tabakası da tespit edilen Kız kalesine ait yüksek ayaklı bir kadeh parçası Orta Bizans dönemine verilebilir. Kız kalesinin diğer camları ise Anadolu Selçuklu devrindendir.Kubad-Abad’daki mineli bezemeye sahip bazı cam parçaları ile mermerkârî teknikteki bir şişe parçası Suriye veya Mısır bölgelerinden ithal edilmiş olabilirler. Bunların dışındaki diğer cam eşyaların Anadolu’da yapıldıklarını düşünüyoruz.Kubad-Abad camları üzerine yaptığımız bu araştırma, Anadolu Selçuklu devrinde camcılığın varlığını göstermiştir. Ayrıca Kubad-Abad sarayının pencerelerinde renkli pencere camlarının kullanıldığını; sarayın mutfağında çeşitli cam eşyalara yer verildiğini, kandillerin ve süs eşyaların da cam eşyalar arasında yer aldığını belgelemiştir. | |||
| It is seen that most of the periods have information about the work of glass when we look to the researches about this topic and the publications. It is said that especially the Antique Period , Byzantium and Middle Age Islamic are known well. In spite of this, the knowledge of the Anatolian Seljuk Period glass art is restricted. The reason is the scarcity of the archaeological researches towards that period and not to have done enough researches upon the subject. However, it is known that many glass goods were found from the excavations in the centers such as Kubad- Abad and Alanya.The research we did subjected the glasses of Kubad -Abad Palace which is the most important archeological center ,to eliminate from the deficiency in the area of the Anatolian Seljuk Period glass which has not been researched enough and to contribute to be understood the glass art of the period.The research we did by the permission of Prof. Dr. Rüçhan Arık ,the excavation minister of Kubad-Abad Seljuk Palace complex, includes the finds from the excavations in Kubad-Abad between 1981-2004.During the classification of glass finds approximately sixty cases relating to excavation seasons,it is seen that this consists of especially window glass, goblet, bottle, lamp, bracalet and beads. With these things there are tods, pretext and another glass pieces which cannot be identified the function. Also we came across flawed glass pieces, production redundants and large glass blocks around the factory in complex. As if it was a short period, these finds show that the glass production was done in Kubad-Abad. Among these, the window glasses were undoubtedly producted in the factory in complex.Kubad-Abad?s glass vessels are made basically by free blowing and mould blowing tecniques. As for at the window glasses the crown technique is used. But it is determined that some window glasses are made by the pattern technique.The halka çevirme and thread techniques are used on the bracalets ; the beads are made by the winding and press methods.Kubad-Abad glasses put out a simpler work compared to the Islamic glasses in the regions of Syria and Egypt. For example, the samples of the lustre and enamel techniques that ornament the Syria and Egypt regions? glass goods in the Middle Age are found less in Kubad-Abad. In contrast to this, there are embellishments on some glass goods that are done by the thread,aplication, pres and moulding techniques.Kubad-Abad?s glass finds at the point of stratigraphic are caught with the other Seljuk equipments such as tile, tile–mosaic, stuco and coin at the layer which belongs to Seljuk period. Under the Seljuk layer , we come across the only Late Calkolitic and Early Bronze Age layers here. Because of this, the glass finds that were came out at the palace complex, at the shore, can be dated between the quarter of 13th century and the end of the 13th century likely to the history of the palace.In spite of this, a high footed goblet piece that belongs to Kız Castle,which is fixed even on the Byzantium layer, relates to the Middle Byzantium period. However the other glasses of the Kız Castle are related to the Anatolian Seljuk period.Some glass pieces that has enameled ornament in Kubad-Abad and a bottle piece that is made with marwered technique can be imported from the Syria or Egypt regions. We think that the other glass goods except these were made in Anatolia.The research we have done on the Kubad-Abad glasses shows the existence of the glasses at the Anatolia Seljuk period. And also, the research documented that the colourful window glasses were used at the Kubad Abad Palace?s windows; it is given a place to some kinds of glass in the palace kitchen; the lamps and the ornament goods are located in the glass goods. | |||