Lâmiî-zâde Lem’î Çelebi ve İki Eseri: Bahrü’l-Evzân ve Menâkıb-ı Üveysü’l-Karen

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 414 – 442, 30.06.2024

Songül Karaca

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1429677

Öz

16. yüzyıl müelliflerinden Lâmiî Çelebi; defterdar bir babanın oğlu ve nakkaş bir dedenin torunu olup Bursa’nın tanınmış kişilerindendir. Âlim ve şair kişiliği sayesinde ünü, sadece Bursa ile sınırlı kalmamış; bütün bir Osmanlı coğrafyasına yayılmıştır. Lâmiî’nin oğulları da ilimle meşgul olmuştur. Bunlardan biri Derviş Muhammed Lem’î Çelebi’dir. Babasına olan bağlılığını mahlasına da yansıtan Lem’î Çelebi pek tanınmamaktadır. Bu çalışma, söz konusu eksiğin giderilmesi için kaleme alınmıştır.
Lem’î mahlaslı 3 şairden biri olduğu bilinen Derviş Muhammed Lem’î Çelebi hakkında literatürde sadece Lâmiî’nin oğlu olduğu, çeşitli yerlerde müderrislik yaptığı ve Bahrü’l-Evzân adında bir eseri olduğuna dair kısaca bilgi verilmiştir. Tarafımızdan yapılan araştırmalar sonucu onun Bahrü’l-Evzân adlı eserine ulaşılmıştır. Eser, bilim dünyasına ilk defa bu çalışma ile tanıtılacaktır. Halihazırda bilinen tek nüshası Konya Yusufağa Kütüphanesi 42 Yu 139/7 numarada kayıtlıdır. Lem’î’nin kendi eseri olduğu için onunla ilgili en önemli kaynak, Bahrü’l-Evzân’dır. Yine Lâmiî’nin Menâkıb-ı Üveysü’l-Karen adlı eseri ile Lem’î Çelebi’nin yolları bir yerde kesişmiştir. Hem Lâmiî hem de Lem’î Çelebi adına kayıtlı Menâkıb-ı Üveysü’l-Karen nüshalarına rastlanmıştır. Lâmiî’nin, Münşeat adlı eserinde de oğlu Lem’î’den bahsettiği görülmüştür. Bu çalışmada Münşeât’ın yanı sıra Lem’î’den bahseden tezkireler de incelenecek, Bahrü’l-Evzân tanıtılacak ve Menâkıb-ı Üveysü’l-Karen’in Lem’î ile olan ilişkisi ele alınacak ve bu yeni bilgilerden hareketle Lem’î Çelebi bilim dünyasına tanıtılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Lem’î, Lâmiî, Aruz, Bahrü’l-Evzân

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Namık (2017), Riyâzî Muhammed Efendi, Riyâzü’ş-Şuara (Tezkiretü’ş-Şuara). e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• AY, Sibel (2015), “Millet Kütüphanesi Ali Emiri Mnz 560 Numarada Bulunan Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin)” İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• BAŞ ÇETİNKOL, Fatma (2004), “Pervâne Beg Nazire Mecmuası Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir (415-440) Transkripsiyonlu Metin Giriş-İnceleme-Dizin”. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• BURMAOĞLU, Hamit Bilen (1983), “Lâmi’î Çelebi Divân’ı (Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni)”. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi.
• CANIM, Rıdvan (2000), Latîfî Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları.
• ÇALIŞKAN, Yaşar (2015), Lâmi’î Çelebi, Latîfeler Kitabı, Letâ’if-i Lâmi’î. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• EĞRİ, Sadettin (1997), “Lâmi’î Çelebi, Şerefü’l-İnsân (İnceleme-Metin)”. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• ESİR, Hasan Ali (2017), Lâmiî Çelebi, Ferhâd ile Şîrîn. e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ESİR, Hasan Ali (2006), Münşeât-ı Lâmiî (Lâmiî Çelebi’nin Mektupları) İnceleme-Metin-İndeks Sözlük. Trabzon: KTÜ Yayınları.
• GÜNDOĞAR, Bayram (1998), “Menakıbnameler ve Lami’i Çelebi’nin Menakıb-ı Üveys el-Karani Adlı Eserinin Tahlili”. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi .
• GÜLEÇ, İsmail (2022), “Bahrü’l-Ma’ârif (Sürûrî)”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/bahru-l-ma-arif-sururi. (09.03.2024)
• İSEN, Mustafa (2017), Gelibolulu Mustafa Ali, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KAPLAN, Yunus (2014), “Lem’î, Lâmi’î-zâde Derviş Mehmed Çelebi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/lemi-lamiizade-dervis-mehmed-celebi. (31.01.2024)
• KARACA, Songül (2019), “Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn (Nefehâtü’l-Üns Tercümesi): İnceleme-Tenkitli Metin-Sözük-Dizin” Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi.
• KARAMAN, Seyit Ali (1996), Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî III. Yayına hazırlayan: Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• KAYABAŞI, Bekir (1997), “Kaf-zâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş’âr’ı”. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• KILIÇ, Filiz (2010), Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin) II, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• KUT, Günay (1989), “Ahmed Paşa, Bursalı”. TDV İslâm Ansiklopedisi II, İstanbul, s. 111-112.
• Lâmiî, Menâkıb-ı Üveysü’l-Karen. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu, Nu: 1659/02.
• Lâmiî, Menâkıb-ı Üveysü’l-Karenî. Milli Kütüphane, Nu: 06 Mil Yz Fb 177.
• Lâmiî, Ricalü’l-Gayb, Manisa İl Halk Kütüphanesi. 45 Hk 1307.
• Lem’î, Bahrü’l-Evzân. Konya Karatay Yusufağa Kütüphanesi, 42 Yu 139/7.
• Lem’î, Menâkıb-ı Üveysü’l-Karen. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, OE Yz 1073.
• Lem’î, Menâkıb-ı Üveysü’l-Karen. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, OE Yz 1254.
• Lem’î, Menâkıb-ı Üveysü’l-Karenî. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Nu: OE Yz 0724/2.
• SAMANCI, Metin (2013), “Mecmû‘a-i Nezâ’ir (vr. 150b-250a) (Süleymaniye Kütüphanesi H. Hüsnü Paşa 1031) İnceleme-Tenkitli Metin”. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• SEVGİ, Ahmet (2008), “Ahmed-i Bardahî’nin Türkçe ve Farsça Manzum Aruz Risalesi”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19, s. 37-55.
• SOLMAZ, Süleyman (2018), Bağdatlı Ahdî, Gülşen-i Şu’arâ. e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• SUNGURHAN, Aysun (2017a), Beyânî, Tezkiretü’ş-Şuara. e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• SUNGURHAN, Aysun (2017b), Kınalızade Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuara. e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları,.
• Şemseddin Sami (1896), Kâmûsu’l-A’lâm V. İstanbul: Mehrân Matbaası.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (2009), Yahyâ Beğ’in Şehzade Mustafa Mersiyesi yahut Kanunî Hicviyesi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• TAVUKÇU, Orhan Kemal (2008), Halîlî ve Fürkat-nâmesi, Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım. Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• TURAN, Muhittin (2023), “Lâmi’î Çelebi’nin Aruz Risalesi”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 8 (1), s. 156-190. https://doi.org/10.32321/cutad.1246580.
• UÇAR, Abdullah (2022), “18. Yüzyıl Şairlerinden Lem’î ve Dîvânı”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, XXXI, s. 799-812. https://doi.org/10.29000/rumelide.1222122.
• YAVUZ, A. Fikri ve Şükrü Özen (1972), Bursalı Mehmed Tahir Bey, Osmanlı Müellifleri II. İstanbul: Meral Yayınevi.

Lem’î Çelebi Of Bursa

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 32, 414 – 442, 30.06.2024

Songül Karaca

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1429677

Öz

Lâmiî Çelebi, one of the authors of the 16th century; is the son of a provincial treasurer father, the grandson of a miniaturist grandfather, and one of the well-known people of Bursa. Since he was a scholar and a poet, his fame was not limited to Bursa and spread throughout the Ottoman geography. Lamii’s sons were also engaged in science. One of them is Dervish Muhammed Lem’î Çelebi. Lem’î Çelebi, who reflects his loyalty to his father in his pseudonym, is not very well known. This study was written to fill this gap.
There is only the following information in the literature about Dervish Muhammed Lem’î Çelebi, who is known to be one of the three poets with the pseudonym Lem’î: Lem’î is the son of Lâmiî, he worked as a teacher in various madrasahs and he has a work called Bahru’l-Evzân. As a result of our research, his work Bahru’l-Evzân was found. The work will be introduced to the scientific world for the first time with this study. The only copy available is at Konya Yusuf Ağa Library and it is registered at number 42 Yu 139/7. Since it is Lem’î’s work, the most important source about him is Bahrü’l-Evzân. Lâmiî’s Menâkıb-ı Uveysu’l-Karen and Lem’î Çelebi’s paths crossed at some point. Menâkıb-ı Uveysu’l-Karen copies registered in the names of both Lamiî and Lem’î have been found. Additionally, Lâmiî also mentioned his son Lem’î in Münşeât. In this study, in addition to Münşeât, tezkiras mentioning Lem’î will also be examined, Bahru’l-Evzân will be introduced, Lem’î’s relationship with Menâkıb-ı Uveysu’l-Karen will be discussed and Lem’î Çelebi will be introduced to the world of science, especially based on newly obtained.

Anahtar Kelimeler

Lem’î, Lâmiî, prosody, Bahru’l-Evzân

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Namık (2017), Riyâzî Muhammed Efendi, Riyâzü’ş-Şuara (Tezkiretü’ş-Şuara). e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• AY, Sibel (2015), “Millet Kütüphanesi Ali Emiri Mnz 560 Numarada Bulunan Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin)” İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• BAŞ ÇETİNKOL, Fatma (2004), “Pervâne Beg Nazire Mecmuası Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir (415-440) Transkripsiyonlu Metin Giriş-İnceleme-Dizin”. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• BURMAOĞLU, Hamit Bilen (1983), “Lâmi’î Çelebi Divân’ı (Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni)”. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi.
• CANIM, Rıdvan (2000), Latîfî Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları.
• ÇALIŞKAN, Yaşar (2015), Lâmi’î Çelebi, Latîfeler Kitabı, Letâ’if-i Lâmi’î. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• EĞRİ, Sadettin (1997), “Lâmi’î Çelebi, Şerefü’l-İnsân (İnceleme-Metin)”. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• ESİR, Hasan Ali (2017), Lâmiî Çelebi, Ferhâd ile Şîrîn. e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ESİR, Hasan Ali (2006), Münşeât-ı Lâmiî (Lâmiî Çelebi’nin Mektupları) İnceleme-Metin-İndeks Sözlük. Trabzon: KTÜ Yayınları.
• GÜNDOĞAR, Bayram (1998), “Menakıbnameler ve Lami’i Çelebi’nin Menakıb-ı Üveys el-Karani Adlı Eserinin Tahlili”. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi .
• GÜLEÇ, İsmail (2022), “Bahrü’l-Ma’ârif (Sürûrî)”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/bahru-l-ma-arif-sururi. (09.03.2024)
• İSEN, Mustafa (2017), Gelibolulu Mustafa Ali, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KAPLAN, Yunus (2014), “Lem’î, Lâmi’î-zâde Derviş Mehmed Çelebi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/lemi-lamiizade-dervis-mehmed-celebi. (31.01.2024)
• KARACA, Songül (2019), “Fütûhu’l-Mücâhidîn li-Tervîhi Kulûbi’l-Müşâhidîn (Nefehâtü’l-Üns Tercümesi): İnceleme-Tenkitli Metin-Sözük-Dizin” Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi.
• KARAMAN, Seyit Ali (1996), Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî III. Yayına hazırlayan: Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• KAYABAŞI, Bekir (1997), “Kaf-zâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş’âr’ı”. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• KILIÇ, Filiz (2010), Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin) II, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• KUT, Günay (1989), “Ahmed Paşa, Bursalı”. TDV İslâm Ansiklopedisi II, İstanbul, s. 111-112.
• Lâmiî, Menâkıb-ı Üveysü’l-Karen. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu, Nu: 1659/02.
• Lâmiî, Menâkıb-ı Üveysü’l-Karenî. Milli Kütüphane, Nu: 06 Mil Yz Fb 177.
• Lâmiî, Ricalü’l-Gayb, Manisa İl Halk Kütüphanesi. 45 Hk 1307.
• Lem’î, Bahrü’l-Evzân. Konya Karatay Yusufağa Kütüphanesi, 42 Yu 139/7.
• Lem’î, Menâkıb-ı Üveysü’l-Karen. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, OE Yz 1073.
• Lem’î, Menâkıb-ı Üveysü’l-Karen. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, OE Yz 1254.
• Lem’î, Menâkıb-ı Üveysü’l-Karenî. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Nu: OE Yz 0724/2.
• SAMANCI, Metin (2013), “Mecmû‘a-i Nezâ’ir (vr. 150b-250a) (Süleymaniye Kütüphanesi H. Hüsnü Paşa 1031) İnceleme-Tenkitli Metin”. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• SEVGİ, Ahmet (2008), “Ahmed-i Bardahî’nin Türkçe ve Farsça Manzum Aruz Risalesi”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19, s. 37-55.
• SOLMAZ, Süleyman (2018), Bağdatlı Ahdî, Gülşen-i Şu’arâ. e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• SUNGURHAN, Aysun (2017a), Beyânî, Tezkiretü’ş-Şuara. e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• SUNGURHAN, Aysun (2017b), Kınalızade Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuara. e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları,.
• Şemseddin Sami (1896), Kâmûsu’l-A’lâm V. İstanbul: Mehrân Matbaası.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (2009), Yahyâ Beğ’in Şehzade Mustafa Mersiyesi yahut Kanunî Hicviyesi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• TAVUKÇU, Orhan Kemal (2008), Halîlî ve Fürkat-nâmesi, Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım. Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• TURAN, Muhittin (2023), “Lâmi’î Çelebi’nin Aruz Risalesi”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 8 (1), s. 156-190. https://doi.org/10.32321/cutad.1246580.
• UÇAR, Abdullah (2022), “18. Yüzyıl Şairlerinden Lem’î ve Dîvânı”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, XXXI, s. 799-812. https://doi.org/10.29000/rumelide.1222122.
• YAVUZ, A. Fikri ve Şükrü Özen (1972), Bursalı Mehmed Tahir Bey, Osmanlı Müellifleri II. İstanbul: Meral Yayınevi.

Toplam 36 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Kaynak Göster

Download or read online: Click here